Ρένος Κωνσταντίνου, θεολόγος

Ο ευαγγελιστής Ιωάννης στο Α΄ κεφάλαιο του ευαγγελίου του, στον 14ο στίχο, αναφέρει: «Καὶ ὁ Λόγος σὰρξ ἐγένετο καὶ ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν» (Ιω. 1, 14). Ο μαθήτης της αγάπης αναφέρει εδώ μια αλήθεια που αποτελεί το κέντρο της πίστεως και της σωτηρίας μας. Ο Λόγος έγινε άνθρωπος, για να μπορέσει ο άνθρωπος να γίνει θεός. Ο Θεός καταδέκτηκε να γίνει άνθρωπος «ίνα ημείς θεοποιηθώμεν», κατά τον Μ. Αθανάσιο, για να γίνουμε και εμείς και κατά χάριν θεοί. Το γεγονός της ενσαρκώσεως του Υιού και Λόγου του Θεού υπερβαίνει τη δική μας λογική και προκαλεί τον θαυμασμό και τη δοξολογία των ανθρώπων. Είναι όντως πράγμα ακατανόητο και ασύλληπτο για το ανθρώπινο μυαλό πώς ο αχώρητος παντί, χωρείται εν γαστρί της Παρθένου.

Το γεγονός της Θείας Ενανθρωπήσεως αποτελεί ουσιαστικά την κορύφωση του σχεδίου της Θείας Οικονομίας. Όταν μιλάμε για το σχέδιο της Θείας Οικονομίας, εννοούμε το σχέδιο του Θεού για την σωτηρία του ανθρώπου. Το έργο της Θείας Οικονομίας αρχίζει με την άσαρκη αποκάλυψη του Λόγου του Θεού στην Παλαιά Διαθήκη, συμπληρώνεται και κορυφώνεται με την ενσάρκωση του Λόγου του Θεού στην Καινή Διαθήκη και θα ολοκληρωθεί με την Δευτέρα Παρουσία του Χριστού. Το αρχικό σχέδιο του Θεού στόχευε στην προοδευτική άνοδο του ανθρώπου από το «κατ’εικόνα» στο «καθ’ομοίωσιν», δηλαδή στη θέωση του ανθρώπου. Όμως ο άνθρωπος θέλησε να ακολουθήσει τον τρόπο θεώσεως που του υπέδειξε ο διάβολος: «ᾔδει γὰρ ὁ Θεός, ὅτι ᾗ ἂν ἡμέρᾳ φάγητε ἀπ᾿ αὐτοῦ (τοῦ ξύλου τοῦ γινώσκειν καλὸν καὶ πονηρό) διανοιχθήσονται ὑμῶν οἱ ὀφθαλμοὶ καὶ ἔσεσθε ὡς θεοί, γινώσκοντες καλὸν καὶ πονηρόν» (Γεν 3,5), είχε πεί ο όφις ο αρχέκακος, δηλαδή ο διάβολος στην Εύα. Οι πρωτόπλαστοι γέμισαν από υπερηφάνεια και θέλησαν να γίνουν από μόνοι τους θεοί. Έτσι επήλθε η πτώση και η απομάκρυνση του ανθρώπου από το Θεό.

Ο Θεός της αγάπης όμως, δεν εγκαταλείπει το πλάσμα του. Ήδη αμέσως μετά από την πτώση των πρωτοπλάστων ο Θεός τους δίνει την υπόσχεση για συντριβή του κράτους του διαβόλου και του θανάτου: «14 καὶ εἶπε Κύριος ὁ Θεὸς τῷ ὄφει· ὅτι ἐποίησας τοῦτο, ἐπικατάρατος σὺ ἀπὸ πάντων τῶν κτηνῶν καὶ ἀπὸ πάντων τῶν θηρίων…. καὶ ἔχθραν θήσω ἀνὰ μέσον σοῦ καὶ ἀνὰ μέσον τῆς γυναικὸς καὶ ἀνὰ μέσον τοῦ σπέρματός σου καὶ ἀνὰ μέσον τοῦ σπέρματος αὐτῆς· αὐτός σου τηρήσει κεφαλήν, καὶ σὺ τηρήσεις αὐτοῦ πτέρναν»(Γεν. 3. 14-15). Είναι το γνωστό «πρωτευαγγέλιο», η πρώτη δηλαδή χαρμόσυνη αγγελία. Είναι η υπόσχεση που δίνει ο Θεός στον άνθρωπο για την συντριβή του κράτους του διαβόλου από κάποιο απόγονο της Εύας, τον Χριστό. Έτσι ο Θεός «τροποποιεί» θα λέγαμε το αρχικό του σχέδιο. Τώρα η σωτηρία του ανθρώπου θα πραγματοποιηθεί με την σάρκωση του ιδίου του Λόγου του Θεού, ο οποίος θα καταλύσει τη δυναστεία του διαβόλου. Ολόκληρο το έργο της Θείας Οικονομίας πραγματοποιείται με το Χριστό και προσφέρεται στην Εκκλησία, που είναι το σώμα του Χριστού.

Στην πορεία της ιστορίας ο Θεός συνέχισε να αποκαλύπτει το θέλημα Του για την σωτηρία του ανθρώπου, δια στόματος των προφητών. Οι προφήτες ήταν το στόμα του Κυρίου. Γι’ αυτό και πρίν εξαγγείλουν το θείο θέλημα, πρότασσαν το «τάδε λέγει Κύριος» . Ο Θεός λοιπόν δια των προφήτων της Παλαιάς Διαθήκης προανήγγειλε την έλευση του Μεσσία. Εδώ θα αναφέρουμε μόνο μερικές από τις πολλές προφητείες που μιλούν για τη σάρκωση του Υιού και Λόγου του Θεού.

1) Ιδού τι λέει ο προφήτης Ησαϊας: «ἰδοὺ ἡ παρθένος ἐν γαστρὶ ἕξει, καὶ τέξεται υἱόν, καὶ καλέσεις τὸ ὄνομα αὐτοῦ ᾿Εμμανουήλ·» (Ησ. 7,14). Προαναγγέλλει ο προφήτης τη γέννηση του Μεσσία, από παρθένο γυναίκα. Το όνομα «Εμμανουήλ» σημαίνει «ο Θεός είναι μαζί μας».

2) Κάπου αλλού μας λέει ο ίδιος προφήτης: «Και ἐξελεύσεται ράβδος ἐκ τῆς ρίζης ᾿Ιεσσαί, καὶ ἄνθος ἐκ τῆς ρίζης ἀναβήσεται. Καὶ ἀναπαύσεται ἐπ᾿ αὐτὸν πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, πνεῦμα σοφίας καὶ συνέσεως, πνεῦμα βουλῆς καὶ ἰσχύος, πνεῦμα γνώσεως καὶ εὐσεβείας·» (Ησ. 11, 1-2). Η ράβδος που θα φυτρώσει από τον κορμό του Ιεσσαί και το άνθος που ξεπροβάλλει από αυτήν, προτυπώνει τον Χριστό.

3) Αλλά και ο προφήτης Δανιήλ διακηρύσσει: «καὶ ἐν ταῖς ἡμέραις τῶν βασιλέων ἐκείνων ἀναστήσει ὁ Θεὸς τοῦ οὐρανοῦ βασιλείαν, ἥτις εἰς τοὺς αἰῶνας οὐ διαφθαρήσεται, καὶ ἡ βασιλεία αὐτοῦ λαῷ ἑτέρῳ οὐχ ὑπολειφθήσεται· λεπτυνεῖ καὶ λικμήσει πάσας τὰς βασιλείας, καὶ αὐτὴ ἀναστήσεται εἰς τοὺς αἰῶνας» (Δανιήλ 2,44). Η Βασιλεία που θα ιδρύσει ο Θεός, δεν είναι άλλη από την την Βασιλεία των Ουρανών, τον καινούργιο κόσμο του Θεού που εγκαινιάζει ο Χριστός, ο σαρκωμένος Υιός και Λόγος του Θεού. Η Βασιλεία αυτή θα παραμείνει στους αιώνες και θα διαλύσει όλα τα επίγεια βασίλεια.

Καθοριστικό ρόλο στην ενσάρκωση του Λόγου του Θεού και στην πραγμάτωση έτσι του σχεδίου της Θείας Οικονομίας, διαδραμάτισε μια γυναίκα, η Παρθένος Μαρία. Είναι η γυναίκα του «πρωτευαγγελίου», η οποία ονομάζεται από τους Πατέρες της Εκκλησίας μας ως «νέα Εύα» ή «δεύτερη Εύα». Ενώ με την πρώτη Εύα απωλέσαμε τον Παράδεισο, τώρα με τη «δεύτερη Εύα», δηλαδή την Θεοτόκο, ανοίγονται και πάλι οι πύλες της Βασιλείας του Θεού.

Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι το πρόσωπο της Θεοτόκου προτυπώνεται και προαναγγέλλεται στην Παλαιά Διαθήκη, όπως και το πρόσωπο του Χριστού. Μερικές από τις προτυπώσεις αυτές είναι και οι εξής:

1) «ἰδοὺ ἡ παρθένος ἐν γαστρὶ ἕξει, καὶ τέξεται υἱόν, καὶ καλέσεις τὸ ὄνομα αὐτοῦ ᾿Εμμανουήλ» (Ησ. 7,14). Είναι η προφητεία του προφήτη Ησαΐα που σημειώσαμε και πιο πάνω. Αναφέρεται στην γέννηση του Χριστού από γυναίκα παρθένο, την Υπεραγία Θεοτόκου.
2) «καὶ εἶπε Κύριος πρός με· ἡ πύλη αὕτη κεκλεισμένη ἔσται, οὐκ ἀνοιχθήσεται, καὶ οὐδεὶς μὴ διέλθῃ δι’ αὐτῆς, ὅτι Κύριος ὁ Θεὸς ᾿Ισραὴλ εἰσελεύσεται δι’ αὐτῆς, καὶ ἔσται κεκλεισμένη» (Ιεζ. 44, 2). Είναι μια από τις προφητείες του προφήτη Ιεζεκιήλ. Αναφέρεται στην αειπαρθενία της Θεοτόκου
3) Η κλίμακα του Ιακώβ, γιατί δι’ αυτής ενσαρκώθηκε ο Θεός (βλ. και «Χαιρετισμούς της Θεοτόκου», Γ΄Οίκος: «Χαίρε κλίμαξ επουράνιε δι’ ης κατέβη ο Θεός…»).
4) Η ράβδος Ααρών συμβολίζει και προτυπώνει την γέννηση του Χριστού από την Παρθένο Μαρία. Διότι όπως η ράβδος βλάστησε και άνθισε παρ’ όλο που ήταν ένα ξερό κλαδί, έτσι και η Παναγία παρ’ όλο που ήταν Παρθένος κυοφόρησε στα σπλάχνα της τον Λυτρωτή Κύριο.

Όταν έφτασε το πλήρωμα του χρόνου έστειλε ο Θεός τον Αρχάγγελο του Γαβριήλ στην Παρθένο Μαρία για να της αναγγείλει την πιο χαρμόσυνη αγγελία, την ενανθρώπηση του Θεού της αγάπης και της δικαιοσύνης. Και η Παναγία θα ήταν η υπουργός του μυστηρίου της ενσάρκου οικονομίας. Στα σπλάγχνα της επρόκειτο να σαρκωθεί ο Υιός και Λόγος του Θεού. Η Θεοτόκος ήταν το σκεύος εκλογής του Θεού. Άλλωστε και οι πιο πάνω προτυπώσεις και προφητείες της Π.Δ. για την Παναγία, αποδεικνύουν την προαιώνια εκλογή της Παρθένου. Ο Θεός προγνώριζε ότι η Παναγία θα αποδεχόταν την κλήση της για να την πραγμάτωση του μυστηρίου της Θ. Οικονομίας. Και όντως έτσι και έγινε. Στο κάλεσμα του Θεού μέσω του αγγέλου, η Υπέραγνη απάντησε: «ἰδοὺ ἡ δούλη Κυρίου· γένοιτό μοι κατὰ τὸ ρῆμά σου.» (Λκ. 1,38). Από την στιγμή που η Παρθένος ελεύθερα και εκούσια έδωσε την συγκατάθεση της, το μυστήριο της συλλήψεως και της ενσαρκώσεως του Θεού, είχε κιόλας αρχίσει.

Έννεα μήνες μετά την σύλληψη της, η Θεοτόκος γεννά τον Λυτρωτή του κόσμου σε ένα σπήλαιο, σε μία φάτνη. Αυτός που είναι ντυμένος τον ουρανό και την γη, γεννιέται γυμνός σ’ ένα σπήλαιο για να ντύσει τον άνθρωπο με το ένδυμα της αφθαρσίας.

Τα αποτελέσματα της ενσαρκώσεως του Χριστού είναι πολλά. Αναφέρουμε μερικά:
1) Ο Θεός έγινε άνθρωπος για να κάνει τον άνθρωπο Θεό. Ο άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος γράφει σχετικά: «επειδή λοιπόν ο Χριστός έγινε τέλειος άνθρωπος κατά την ψυχή και το σώμα, όμοιος με εμάς σε όλα εκτός από την αμαρτία, μας μεταδίδει την θεότητα του λόγω της πίστεως μας σε αυτόν και μας καθιστά συγγενείς του κατά την φύση και την ουσία της θεότητας…. Έτσι χαρίζει σε αυτούς (τους πιστούς) την εξουσία να γίνονται τέκνα του Θεού (πρβλ. Ιω. 1,12)…» (Βίβλος των Ηθικών, Λόγος Α΄, Κεφ. Γ: Περί της του Λόγου σαρκώσεως και κατά τίνα τρόπον δι’ημάς εσαρκώθη) . Ο Θεός από φιλανθρωπία συγκαταβαίνει και γίνεται άνθρωπος για να ενωθεί με τον άνθρωπο και να τον σώσει. Πρέπει όμως κι ο άνθρωπος να απλώσει το χέρι του ψηλά προς το χέρι του Θεού που τον καλεί.
2) Η ενσάρκωση του Χριστού είχε επίδραση και σε όλη την κτίση. Οι άγγελοι απέκτησαν το απερίτρεπτο, οι άνθρωποι το ευδιόρθωτο, οι δαίμονες καταισχύνθηκαν.
3) Ο Χριστός ήλθε στο κόσμο για να φέρει την ειρήνη, την «άνωθεν ειρήνη», την «ειρήνη του σύμπαντος κόσμου». Ήρθε για να συμφιλιώσει, να ειρηνοποιήσει, να ενώσει τον άνθρωπο με τον Θεό, τον πλησίον του αλλά και με τον εαυτό του. Ας θυμηθούμε τον ύμνο των αγγέλων το βράδυ της Γεννήσεως: «δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη, ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία.» (Λκ. 2, 14). Έχοντας υπ’ όψη μας αυτό οφείλουμε να ειρηνεύσουμε με το Θεό, εκτελώντας τα ευάρεστα σε Αυτόν, όπως π.χ. να προσευχόμαστε, να είμαστε δίκαιοι, να βοηθάμε τον πλησίον μας κ.α. Οφείλουμε να ειρηνεύσουμε και με τον εαυτό μας, υποτάσσοντας την σάρκα στο πνεύμα. Οφείλουμε τέλος να ειρηνεύσουμε με τους συνανθρώπους μας δείχνοντας ανοχή και μακροθυμία.

Ο σκοπός της ενσαρκώσεως του Χριστού και της παρουσίας της Εκκλησίας Του στον κόσμο, είναι η σωτηρία και ανακαίνιση του ανθρώπου. Ο πιστός ο οποίος είναι ενταγμένος στην Εκκλησία, η οποία είναι το ζωντανό Σώμα του Χριστού, μπορεί να κατανοήσει και να βιώσει το μυστήριο της ενσαρκώσεως του Λόγου και της απορρήτου γεννήσεως του από την αειπάρθενο Μαρία. Με την συμμετοχή μας στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας γινόμαστε σύσσωμοι και σύναιμοι Χριστού. Δεχόμαστε μέσα μας τον ίδιο τον Χριστό, τον σαρκωμένο Υιό και Λόγο του Θεού. Ο Μ. Βασίλειος στην Α΄ ευχή προ της Θείας Κοινωνίας λέει: «Υποδεχόμενος την μερίδα των αγιασμάτων σου, ενωθώ τω αγίω Σωματι σου και Αίματι, και έξω σε εν εμοί κατοικούντα και μένοντα, συν τω Πατρί και τω Αγίω Πνεύματι».