Μητροπολίτη Κωνσταντίας και Αμμοχώστου
Βασιλείου

Η Κυριακή της Ορθοδοξίας καθιερώθηκε να εορτάζεται για ένα συγκεκριμένο λόγο. Μετά το τέλος της εικονομαχικής περιόδου, που κράτησε για περισσότερο από ένα αιώνα, έγινε η αναστήλωση των εικόνων, δηλαδή η επανατοποθέτηση τους στη θέση που είχαν μέσα στην Εκκλησία πριν από την εικονομαχία. Το βασικότερο, όμως, από όλα αυτά ήταν η επαναφορά της τιμής της εικόνας, που είχε αμφισβητηθεί καθ´ όλη τη διάρκεια της εικονομαχικής περιόδου. Πολλοί εκκλησιαστικοί άνδρες, όπως και λαϊκοί, είχαν διωχθεί εξ αιτίας της εικονόφιλης στάσεώς τους.

Το νόημα, εν τούτοις, της Κυριακής της Ορθοδοξίας δεν περιορίζεται στο ιστορικό αυτό γεγονός που συντάραξε τη ζωή της Εκκλησίας. Κατά τη διάρκεια των αιώνων, πριν και μετά την εικονομαχία, έχουν διαδραματισθεί πολλά άλλα γεγονότα, που χάραξαν την πορεία της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Είτε αυτά είναι σχίσματα, είτε διάφορες αιρέσεις, είτε οι κατά καιρούς διωγμοί εναντίον των Χριστιανών, είτε η υποταγή των Χριστιανικών λαών σε αλλόφυλα έθνη κ.λπ. Όλα αυτά τα αρνητικά μαζί, αλλά, βεβαίως, και όλα εκείνα τα θετικά, που συνιστούν την ιδιαίτερη εκκλησιαστική ζωή, την πίστη και την ιδιαιτερότητα του ήθους της Εκκλησίας μας, έχουν διαμορφώσει αυτό που σήμερα ονομάζουμε Ορθόδοξη Εκκλησία.

Η Ορθόδοξη Εκκλησία σεμνύνεται, και δικαίως, γιατί, αν και διήλθε διά πυρός και σιδήρου, κατόρθωσε, μέσα από πολλές συμπληγάδες, να διατηρήσει την αποστολική πίστη και την αρχαία παράδοση, όπως αυτή διαμορφώθηκε κατά τη διάρκεια των αιώνων. Στο Συνοδικό της Ορθοδοξίας λέγεται με έμφαση: «Αὕτη ἡ πίστις τῶν ἀποστόλων, αὕτη ἡ πίστις τῶν πατέρων, αὕτη ἡ πίστις τῶν ὀρθοδόξων, αὕτη ἡ πίστις τὴν οἰκουμένην ἐστήριξεν.» Έτσι, σήμερα, χωρίς κανένα ενδοιασμό, η Ορθόδοξη Εκκλησία ομολογεί ότι είναι η Μία, Αγία, Καθολική και Αποστολική Εκκλησία του Χριστού.

Τί συνεπάγεται αυτή η πεποίθηση της Ορθοδόξου Εκκλησίας; Βεβαίως, συνεπάγεται δύο ταυτόχρονες κινήσεις και προοπτικές: μία προς την ιστορία του παρελθόντος, μέσα από την οποία βλέπει την αρχική μορφή της Εκκλησίας, την αποστολική πίστη και παράδοση, τον αγώνα της Εκκλησίας να διατηρήσει ανόθευτη την ορθοδοξία της πίστεως, με πρωταγωνιστές τους μεγάλους Πατέρες της Εκκλησίας, είτε από μόνοι τους, είτε ως μέλη των Οικουμενικών Συνόδων, μέσα στις οποίες διατυπώθηκε το περιεχόμενο της πίστεως της Εκκλησίας. Έχοντας τον πλούτο αυτό της ιστορικής της διαδρομής, η Εκκλησία στρέφεται, ή πρέπει να στρέφεται και προς το μέλλον για να γίνεται πρωτοπόρος και καθοδηγητής της πορείας του καθενός μας, αλλά και ολοκλήρου της ανθρωπότητας. Αυτή είναι η φύση και η αποστολή της Εκκλησίας μέσα στον κόσμο, γιατί το έργο που επιτελεί δεν είναι δικό της, είναι έργο του Ιησού Χριστού του ιδρυτή και κεφαλής της Εκκλησίας. Είναι έργο προφητικό, έργο θυσιαστικό, έργο σωτηρίας. Είναι έργο αναμορφώσεως του κόσμου, έργο εξόδου του κόσμου από την κατάσταση της αμαρτίας και της πτώσεως και εισόδου στις συνθήκες της Βασιλείας του Θεού, όπως τις καθόρισε ο Χριστός στην επί του Όρους Ομιλία του.

Ποιο είναι το ήθος της Ορθοδόξου Εκκλησίας; Αυτό μπορεί να ορισθεί μέσα από διάφορες συνισταμένες της ζωής της Εκκλησίας και της ζωής των ορθοδόξων πιστών. Μερικές από τις συνισταμένες αναφέρουμε ως παράδειγμα, για να αποκτήσουμε εικόνα στη σκέψη μας για το εκκλησιαστικό ορθόδοξο ήθος.

1. Αναφέρθηκαν ήδη δύο από τα βασικά χαρακτηριστικά, η ορθοδοξία της πίστεως, όπως αυτή κληροδοτήθηκε από τους Αποστόλους και τους Μεγάλους Πατέρες της Εκκλησίας και συνεχίζει να παραμένει ανόθευτη και η αυτή μέχρι σήμερα, όπως βεβαίως και η Παράδοση της Εκκλησίας. Εξ άλλου, η Αγία Γραφή και η Παράδοση της Εκκλησίας αποτελούν δύο ισόκυρες πηγές της πίστεώς μας. Δεν νοείται η ύπαρξη της Εκκλησίας και η θεμελίωση της πίστεως χωρίς την Αγία Γραφή, δηλαδή την αποκάλυψη του Θεού προς τον άνθρωπο και την Παράδοση, που αποτελεί την μαρτυρία της αδιάκοπης ζωής της Εκκλησίας.

2. Το ορθόδοξο ήθος διαμορφώνεται επίσης από τη μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας μας. Η μυστηριακή ζωή κατανοείται κατά δύο τρόπους. Ο ένας είναι οπωσδήποτε η συμμετοχή μας στα ιερά Μυστήρια με όλες τις σωτήριες ενέργειες που αποφέρουν σε όσους συμμετέχουν. Ο άλλος τρόπος κατανόησης είναι η μυστηριακή και λειτουργική παράδοση της Εκκλησίας, που, όντως, μας ανάγει στους αποστολικούς χρόνους. Τα λειτουργικά κείμενα της Ορθοδόξου Εκκλησίας αποτελούν τον ανεξάντλητο πλούτο της μυστηριακής ζωής και εμπειρίας όλων των γενεών των Χριστιανών που βίωσαν την παρουσία του Θεού στη ζωή τους και οδηγήθηκαν στην αγιότητα.

3. Μέσα στη λειτουργική και λατρευτική ζωή εντάσσεται και η τιμή των αγίων εικόνων, όπως αυτή ορίσθηκε και από την Ζ´ Οικουμενική Σύνοδο (787). Η τιμή των εικόνων παραμένει ένα προνόμιο της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Σε ανάμνηση της αναστηλώσεως, σήμερα κάνουμε και την λιτάνευση των αγίων εικόνων. Η Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδος όρισε ως ακολούθως για την τιμή των εικόνων, σε σχέση με την πίστη:
«Οἱ προφῆται ὡς εἶδον, οἱ ἀπόστολοι ὡς ἐδίδαξαν, ἡ ἐκκλησία ὡς παρέλαβεν, οἱ διδάσκαλοι ὡς ἐδογμάτισαν, ἡ οἰκουμένη ὡς συμπεφρόνηκεν, ἡ χάρις ὡς ἔλαμψεν, ἡ ἀλήθεια ὡς ἀποδέδεικται, τὸ ψεῦδος ὡς ἀπελήλαται, ἡ σοφία ὡς ἐπαρρησιάσατο, ὁ Χριστὸς ὡς ἐβράβευσεν• οὕτω φρονοῦμεν, οὕτω λαλοῦμεν, οὕτω κηρύσσομεν, Χριστὸν τὸν ἀληθινὸν Θεὸν ἡμῶν καὶ τοὺς αὐτοῦ ἁγίους ἐν λόγοις τιμῶντες, ἐν συγγραφαῖς, ἐν νοήμασιν, ἐν θυσίαις, ἐν ναοῖς, ἐν εἰκονίσμασι, τὸν μὲν ὡς Θεὸν καὶ δεσπότην προσκυνοῦντες καὶ σέβοντες, τοὺς δὲ διὰ τὸν κοινὸν δεσπότην ὡς αὐτοῦ γνησίους θεράποντας τιμῶντες καὶ τὴν κατὰ σχέσιν προσκύνησιν ἀπονέμοντες».

4. Μαζί, όμως, με τις εικόνες, η Εκκλησία μας προβάλλει την τιμή των Αγίων. Η τιμή των εικόνων δεν είναι τίποτε άλλο παρά τιμή των Αγίων. Αν δεν τιμούμε τους Αγίους δεν θα έχουμε ούτε εικόνες και αν δεν έχουμε εικόνες δεν τιμούμε τους Αγίους. Η τιμή της εικόνος «επί το πρωτότυπον διαβαίνει», λέγει ο Μ. Βασίλειος. Έτσι, στο Συνοδικό της Ορθοδοξίας και σε άλλα παρόμοια Συνοδικά, γίνεται αναφορά σε Αγίους που τιμά η Εκκλησία μας. Η τιμή των Αγίων έγινε και η αιτία της διαμορφώσεως του Εκκλησιαστικού Εορτολογίου, δηλαδή του καθορισμού των εορτών των Αγίων καθ´ όλη τη διάρκεια του έτους.

5. Η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι κατ´ εξοχήν ασκητική. Δηλαδή, μέσα από την προσευχή, τη νηστεία, την ελεημοσύνη, καταρτίζεται και ανδρώνεται πνευματικά ο άνθρωπος για να γίνει εν Χριστώ άνθρωπος, να οδηγηθεί προς την αγιότητα και τη θέωση, να οδηγηθεί προς τη σωτηρία που είναι ο τελικός σκοπός του σωτήριου έργου του Χριστού, αλλά και καθορίζεται επίσης η στάση του ανθρώπου απέναντι στο περιβάλλον του, ανθρώπινο και φυσικό. Γίνεται αλληλέγγυος με το συνάνθρωπο του και συνεργός Θεού για τη διαφύλαξη του φυσικού περιβάλλοντος του, εφ´ όσον με την άσκηση της νηστείας θέλει να πει ότι αρκείται στα αναγκαία προς το ζην, αποφεύγοντας την πλεονεξία και την απληστία, καταστροφικά για το περιβάλλον.

Πολλές φορές μας ερωτούν, ποια είναι η διαφορά μας με τις άλλες Εκκλησίες και εκείνοι αναμένουν ή και εμείς προσπαθούμε να απαριθμήσουμε σειρά από δογματικά ζητήματα. Έχουν βέβαια και αυτά τη δική τους σημασία, αυτά, όμως, όλα εντάσσονται μέσα σε αυτό που περιγράψαμε ως ορθόδοξο ήθος, ορθόδοξο τρόπο ζωής, την ορθόδοξη εκκλησιολογία.

Η προσήλωση μας στον Ορθόδοξο αυτό τρόπο ζωής δεν είναι ούτε για να παραμείνουμε απλώς πιστοί στο παρελθόν μας. Είναι βεβαίως σημαντικό να διδασκόμαστε από αυτό που παραλάβαμε και να συνεχίσουμε την παράδοσή μας. Ούτε θα πρέπει να κομπάζουμε, όπως οι Γραμματείς και οι Φαρισαίοι ότι έχουμε την πίστη των Πατέρων μας, πρέπει βεβαίως να τη διατηρήσουμε ακέραιη. Ούτε χρειάζεται να τρέφουμε ένα πόλεμο και μία συνεχή αντιπαράθεση με τους εκτός της Ορθοδόξου Εκκλησίας, είτε αυτοί είναι Χριστιανοί είτε από άλλες Θρησκείες, αλλά με φόβο Θεού για την ευθύνη που μας ανέθεσε να διαλαλήσουμε την αλήθεια. Η ταυτότητα και το ήθος μας ως Ορθοδόξων δεν χρειάζεται να καθορίζονται μέσα από πολεμική εναντίον των άλλων. Η ορθοδοξία της Εκκλησίας μας σημαίνει κλήση ανάληψης ευθύνης έναντι του κόσμου, για να μεταφέρουμε το μήνυμα της αγάπης και της ειρήνης του Χριστού της πάντα νουν υπερεχούσης, κατά τον Απόστολο Παύλο (Φιλιπ. 4:7).

Απόσπασμα από το Συνοδικό της Κυριακής της Ορθοδοξίας:

§15 Αὕτη ἡ πίστις τῶν ἀποστόλων, αὕτη ἡ πίστις τῶν πατέρων, αὕτη ἡ πίστις τῶν ὀρθοδόξων, αὕτη ἡ πίστις τὴν οἰκουμένην ἐστήριξεν.
§16 Ἐπὶ τούτοις τοὺς τῆς εὐσεβείας κήρυκας ἀδελφικῶς τε καὶ πατροποθήτως, εἰς δόξαν καὶ τιμὴν τῆς εὐσεβείας ὑπὲρ ἧς ἠγωνίσαντο, ἀνευφημοῦμεν καὶ λέγομεν•
Γερμανοῦ, Ταρασίου, Νικηφόρου καὶ Μεθοδίου τῶν ὡς ἀληθῶς ἀρχιερέων Θεοῦ καὶ τῆς ὀρθοδοξίας προμάχων καὶ διδασκάλων, αἰωνία ἡ μνήμη.
§17 Ἰγνατίου, Φωτίου, Στεφάνου, Ἀντωνίου καὶ Νικολάου τῶν ἁγιωτάτων καὶ ὀρθοδόξων πατριαρχῶν, αἰωνία ἡ μνήμη.
§18 Ἅπαντα τὰ κατὰ τῶν ἁγίων πατριαρχῶν Γερμανοῦ, Ταρασίου, Νικηφόρου καὶ Μεθοδίου, Ἰγνατίου, Φωτίου, Νικηφόρου, Ἀντωνίου, καὶ Νικολάου γραφέντα ἢ λαληθέντα, ἀνάθεμα.
§19 Ἅπαντα τὰ παρὰ τὴν ἐκκλησιαστικὴν παράδοσιν καὶ τὴν διδασκαλίαν καὶ ὑποτύπωσιν τῶν ἁγίων καὶ ἀοιδίμων πατέρων καινοτομηθέντα ἢ μετὰ τοῦτο πραχθησόμενα, ἀνάθεμα.
§20 Στεφάνου τοῦ ὁσιομάρτυρος καὶ ὁμολογητοῦ τοῦ νέου αἰωνία ἡ μνήμη.
§21 Εὐθυμίου, Θεοφίλου καὶ Αἰμιλιανοῦ, τῶν ἀοιδίμων ὁμολογητῶν καὶ ἀρχιεπισκόπων, αἰωνία ἡ μνήμη.
§22 Θεοφυλάκτου, Πέτρου, Μιχαὴλ καὶ Ἰωσήφ, τῶν μακαρίων μητροπολιτῶν, αἰωνία ἡ μνήμη.
§23 Ἰωάννου, Νικολάου καὶ Γεωργίου, τῶν τρισολβίων ὁμολογητῶν καὶ ἀρχιεπισκόπων, καὶ πάντων τῶν ὁμοφρονησάντων αὐτοῖς ἐπισκόπων, αἰωνία ἡ μνήμη.
§24 Θεοδώρου τοῦ πανοσίου ἡγουμένου τοῦ Στουδίτου* αἰωνία ἡ μνήμη.
* ῾Ετέρα γραφή• «τῶν Στουδίου»:
§25 Ἰσαακίου τοῦ θαυματουργοῦ καὶ Ἰωαννικίου τοῦ προφητικωτάτου αἰωνία ἡ μνήμη.
§26 Ἱλαρίωνος τοῦ ὁσιωτάτου ἀρχιμανδρίτου καὶ ἡγουμένου τῶν Δαλμάτων αἰωνία ἡ μνήμη.
§27 Συμεὼν τοῦ ὁσιωτάτου στυλίτου αἰωνία ἡ μνήμη.
§28 Θεοφάνους τοῦ ὁσιωτάτου ἡγουμένου τοῦ μεγάλου Ἀγροῦ αἰωνία ἡ μνήμη.
Εξ άλλου, στο Συνοδικό αναθεματίζονται όσοι έγιναν πολέμιοι, όχι μόνο των εικόνων, αλλά και της πίστεως γενικά.