Το ενδιαφέρον για την ΙΨΔ είναι ιδιαίτερα αυξημένο τα τελευταία χρόνια και σημαντικές αλλαγές έχουν επέλθει στον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε σήμερα το πρόβλημα αυτό και την πιθανή αιτιολογία του. Η ΙΨΔ τα τελευταία 5 έτη έχει ερευνηθεί τόσο εκτεταμένα όσο καμιά άλλη νευρωτική διαταραχή.

Τι είναι η ΙΨΔ

Η Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨΔ), που ανήκει στις αγχώδεις διαταραχές, είναι μια κατάσταση που μερικές φορές μπορεί να είναι αρκετά σοβαρή και να επιμένει για χρόνια. Το άτομο που πάσχει από ΙΨΔ παγιδεύεται από μιά σειρά επαναληπτικών σκέψεων(ιδεοληψίες – obsessions) και συμπεριφορών(ψυχαναγκασμοί – compulsions), που αν και δίχως νόημα ακόμη και για τον ίδιο τον πάσχοντα, προκαλούν μεγάλη δυσφορία και είναι πολύ δύσκολο να ξεπεραστούν.

Η ΙΨΔ εμφανίζεται σε ένα φάσμα βαρύτητας που εκτείνεται από το μέτριο έως το πολύ σοβαρό, εάν είναι όμως σοβαρή και παραμείνει χωρίς θεραπεία μπορεί να καταστρέψει την δυνατότητα του ατόμου να λειτουργήσει ικανοποιητικά στην εργασία του, στο σχολείο ή ακόμη και στο σπίτι του. Το καλά νέα είναι ότι, ύστερα από εντατικές έρευνες των τελευταίων ετών, σήμερα υπάρχουν αποτελεσματικές θεραπείες για την ΙΨΔ που είναι σίγουρο ότι θα αλλάξουν την φυσική ιστορία της διαταραχής όπως την γνωρίζαμε μέχρι σήμερα.

Να σημειωθεί ότι στην Αγγλική Βιβλιογραφία, η διαταραχή είναι γνωστή με τα αρχικά OCD από το Obsessive-Compulsive Disorder.

Πόσο συχνή είναι η ΙΨΔ

Για πάρα πολλά χρόνια οι ψυχίατροι πίστευαν ότι η ΙΨΔ ήταν ένα σπάνιο πρόβλημα, διότι μόνο λίγοι από τους ασθενείς αναζητούσαν επαγγελματική βοήθεια. Αυτό γινόταν κυρίως λόγω του ‘παράξενου’ περιεχομένου των ιδεοληψιών, που οι ασθενείς προσπαθούσαν να αποκρύψουν από τους άλλους, όσο και λόγω της έλλειψης κατάλληλης θεραπείας. Το αποτέλεσμα ήταν η νόσος να υποεκτιμηθεί μέχρι την διενέργεια ειδικών επιδημιολογικών μελετών στον γενικό πληθυσμό, πρώτα στις ΗΠΑ και μετά και σε άλλες χώρες, που ξεκίνησαν στις αρχές της δεκαετίας του ’80.

Οι έρευνες αυτές έδειξαν ότι ένα ποσοστό 2% του πληθυσμού πάσχει από ΙΨΔ. Το νούμερο αυτό περιλαμβάνει βεβαίως όλες τις μορφές από τις πιό ελαφριές που είναι και οι περισσότερες έως και τις πιό βαριές που είναι οι λιγότερες, ωστόσο ανεβάζει την ΙΨΔ ως την τέταρτη πιό συχνή ψυχική διαταραχή, μετά την κατάθλιψη, τις φοβίες και την γενικευμένη αγχώδη διαταραχή. Η ΙΨΔ σύμφωνα με αυτές τις έρευνες είναι 5 φορές πιό συχνή από την σχιζοφρένεια και την μανιοκατάθλιψη και δυό φορές πιό συχνή από την διαταραχή πανικού. Με βάση το νούμερο αυτό υπολογίζεται ότι στην Ελλάδα πάνω από 100.000 άνθρωποι πρέπει να πάσχουν αυτή την στιγμή από ΙΨΔ ποικίλης βαρύτητας. Οι γυναίκες φαίνεται να πάσχουν λίγο πιό συχνά αλλά όχι σε μεγάλο βαθμό, αν και το εύρημα αυτό δεν έχει επιβεβαιωθεί από άλλες έρευνες που έχουν δείξει ίδια αναλογία.

Αν και τα συμπτώματα της ΙΨΔ τυπικά αρχίζουν κατά την διάρκεια της εφηβείας ή της νεαρής ενήλικης ζωής, η νόσος μπορεί να αρχίζει ακόμη και από την παιδική ηλικία. Κάποιες μελέτες έχουν δείξει ότι το 30% των ΙΨΔ στους ενηλίκους έχει αρχίσει στην παιδική ηλικία. Δεδομένου ότι η ΙΨΔ μπορεί να επιφέρει μεγάλα προβλήματα στην υγιή ανάπτυξή ενός παιδιού, είναι πολύ σημαντικό, εάν επισημανθεί κάποιο πρόβλημα, το παιδί να εκτιμηθεί από κάποιον ειδικό γιατρό για να περιορισθούν στο ελάχιστο οι πιθανές συνέπειες στο μέλλον.

Χαρακτηριστικά Συμπτώματα της ΙΨΔ

Α. Ιδεοληψίες (Obsessions)

Οι ιδεοληψίες είναι ανεπιθύμητες σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις οι οποίες ‘εισβάλλουν’ επαναληπτικά και επίμονα στο μυαλό του πάσχοντα από ΙΨΔ, χωρίς ο ίδιος να το θέλει. Οι σκέψεις αυτές είναι συνήθως ξένες προς την προσωπικότητα του πάσχοντα (προκαλούν με άλλα λόγια κατάπληξη ακόμη και στον ίδιο – πώς μπορώ εγώ να σκέφτομαι κάτι τέτοιο;), έχουν δυσάρεστο περιεχόμενο, και πάντα προκαλούν δυσφορία. Ωστόσο το άτομο με ΙΨΔ πάντα τις αναγνωρίζει ως προϊόν της δικιάς του σκέψης, ακόμη και αν δεν συμφωνεί μαζί τους. Τέλος, το άτομο προσπαθεί να αντισταθεί σ’αυτές τις σκέψεις και να τις διώξει από το μυαλό του, χωρίς όμως επιτυχία πάντα.

Το πιό συχνό θέμα των ιδεοληψιών αφορά πιθανή μόλυνση. Στην περίπτωση αυτή, και η αμυδρά πιθανότητα για την ύπαρξη μικροβίων στο περιβάλλον ή ακόμη και απλώς η παρουσία βρώμας δημιουργεί στο άτομο μια υπερβολική αίσθηση απειλής και μια ακατανίκητη τάση να μειώσει την παρουσία αυτών των μολυσματικών πηγών. Το άτομο μπορεί να φοβάται ότι θα κολλήσει από το πάτωμα του σπιτιού του, τα πόμολα, τα τραπέζια, ακόμη και από τις απλές κοινωνικές επαφές. Η σκέψη συνήθως είναι του τύπου:’Το πόμολο είναι βρώμικο, μπορεί να κολλήσω κάτι’ ή ‘Ίσως τα χέρια μου να μην είναι καθαρά και να γέμισα μικρόβια’.

Άλλο συχνό θέμα είναι αυτό που αφορά σκέψεις ‘αμφιβολίας’ που φτάνει σε παθολογικά επίπεδα, π.χ. το άτομο μπορεί να αμφιβάλλει για το αν έκλεισε την βρύση, τον θερμοσίφωνα, το μάτι της κουζίνας και γενικά αμφιβολία για πράγματα που θα μπορούσαν δυνητικά να βλάψουν τον εαυτό ή τους άλλους. Άλλα συχνά θέματα ιδεοληψιών αποτελούν επίσης τα εξής: ανάγκη για συμμετρία και τάξη (π.χ. ‘τα πράγματα δεν είναι σωστά τακτοποιημένα στο τραπέζι’), επιθετικές και σεξουαλικές σκέψεις/παρορμήσεις (π.χ. ‘Μπορεί να χάσω τον έλεγχο και να επιτεθώ στα παιδιά μου με το μαχαίρι της κουζίνας’ ‘Μού’ρχεται να βρίσω μπροστά του’), σκόρπιες λέξεις/φράσεις που επαναλαμβάνονται χωρίς λόγο, μεταφυσικά θέματα, η θεωρητική/ψευδοφιλοσοφική συζήτηση με τον εαυτό για διάφορα θέματα συνήθως άλυτα που ονομάζεται ιδεομηρυκασμός (π.χ. ‘ποιό να’ναι το νόημα της ζωής’,’πώς να είναι άραγε ο θεός’ αλλά και πιό πεζά θέματα, όπως ποιό να είναι το όνομα του τάδε κ.λ.π)

Β. Ψυχαναγκασμοί (Compulsions)

Οι περισσότεροι άνθρωποι με ΙΨΔ προσπαθούν να εξουδετερώσουν το άγχος που συνδέεται με τις ιδεοληψίες τους με διάφορες επαναληπτικές και επίμονες πράξεις/συμπεριφορές που ονομάζονται ψυχαναγκασμοί ή καταναγκασμοί. Οι ψυχαναγκασμοί ποτέ δεν προκαλούν από μόνοι τους ευχαρίστηση (όπως π.χ. συμβαίνει όταν ο χαρτοπαίκτης παίζει χαρτιά). Το άτομο όμως νιώθει αναγκασμένο να κάνει την ψυχαναγκαστική πράξη γιατί έτσι θα του φύγει το άγχος που του έχει προκαλέσει η ιδεοληψία. Χαρακτηριστικά οι καταναγκασμοί απαιτούν πολύ χρόνο πράγμα που τους διαχωρίζει από φυσιολογικές επαναληπτικές συμπεριφορές

Συνήθως, συγκεκριμένοι τύποι ιδεοληψιών ακολουθούνται από συγκεγκριμένου τύπου ψυχαναγκασμούς. Έτσι οι ιδεοληψίες μόλυνσης συνήθως συνοδεύονται από ψυχαναγκαστικό πλύσιμο π.χ. των χεριών. Αυτό μπορεί να πάιρνει τόση διάρκεια που το άτομο να παθαίνει τοξικές δερματίτιδες και τα χέρια του να είναι κόκκινα και ερεθισμένα. Οι ιδεοληψίες αμφιβολίας συνοδεύονται από ψυχαναγκασμούς ελέγχου. Έτσι το άτομο ελέγχει εάν έκλεισε το μάτι, τον θερμοσίφωνα, σε αντίθεση όμως με τον φυσιολογικό έλεγχο, ο ψυχαναγκαστικός έλεγχος παίρνει πολύ χρόνο, π.χ. το άτομο μπορεί να ‘χρειάζεται’ να ελέγξει 100 φορές ότι έκλεισε την πόρτα πρίν φύγει. Άλλοι συχνοί ψυχαναγκασμοί είναι οι εξής: μέτρημα (που πολλές φορές συνοδεύει άλλους καταναγκασμούς όπως το πλύσιμο των χεριών), επανάληψη συγκεκριμένων λέξεων ή φράσεων, συχνές ερωτήσεις επιβεβαίωσης προς τους άλλους ή ανάγκη για εξομολόγηση, ψυχαναγκασμοί τάξης και συμμετρίας, η ψυχαναγκαστική φύλαξη άχρηστων αντικειμένων κ.λ.π. Κάποιοι πάσχοντες από ΙΨΔ έχουν έναν συγκεκριμένο τύπο καταναγκασμού. Άλλοι όμως έχουν πολλαπλούς καταναγκασμούς που μπορεί να εναλλάσσονται με την πάροδο του χρόνου.

Κοινό στοιχείο όλων των ψυχαναγκασμών είναι ότι η σύνδεσή τους με την ιδεοληψία που υποτίθεται ότι προσπαθούν να εξουδετερώσουν είναι πολύ χαλαρή. Έτσι, ένα άτομο μπορεί να έχει την ιδεοληψία ‘Μπορεί να κόλλησα AIDS από την βρωμιά στο πάτωμα’ και να απαντά στο άγχος αυτής της σκέψης με εντατικό πλύσιμο των χεριών, αν και γνωρίζει ότι ο ιός του AIDS ούτε κολλά από το πάτωμα ούτε φεύγει με το πλύσιμο. Επίσης, ο πάσχων από ΙΨΔ γνωρίζει ότι δεν χρειάζεται να ελέγξει 100 φορές τον θερμοσίφωνα, νιώθει αναγκασμένος όμως να το κάνει γιατί αλλιώς πιστεύει ότι δεν θα του φύγει το άγχος.

Οι πάσχοντες έχουν πλήρη αίσθηση της πραγματικότητας, γνωρίζουν την ματαιότητα αυτών που σκέφτονται και κάνουν είναι όμως παγιδευμένοι στα δίχτυα μιάς αρρώστιας που σε πολλές περπτώσεις δεν γνωρίζουν ούτε την ύπαρξή της.

Αντίσταση: Οπως αναφέρθηκε οι περισσότεροι πάσχοντες από ΙΨΔ προσπαθούν να αντισταθούν στις σκέψεις τους και να τις απομακρύνουν από το μυαλό τους. Το ίδιο συμβαίνει και με τους καταναγκασμούς στους οποίους προσπαθούν να μην ενδώσουν. Αρκετοί είναι σε θέση να ελέγχουν τα συμπτώματά τους κατά τις ώρες της δουλειάς τους ή το σχολείο, ή όταν είναι έξω από το σπίτι. Αλλά με την πάροδο των μηνών και των ετών η αντίσταση μπορεί να μειώνεται και όταν συμβαίνει αυτό η ΙΨΔ μπορεί να γινεται πιό εμφανής και πιό σοβαρή. Σε σοβαρές περιπτώσεις που ευτυχώς είναι λίγες η κατανάλωση χρόνου στις καταναγκαστικές πράξεις μπορεί να είναι τόσο μεγάλη που ο πάσχων δεν μπορεί να συνεχίσει τις άλλες του δραστηριότητες.

Ντροπή και Μυστικότητα: Οι πάσχοντες από ΙΨΔ συχνά προσπαθούν να αποκρύψουν την διαταραχή τους αντί να αναζητήσουν θεραπεία. Αρκετές φορές έτσι κατορθώνουν με επιτυχία να κρύψουν τα συμπτώματά τους από την οικογένειά τους, τους φίλους τους ή τους συναδέλφους τους. Μια ατυχής συνέπεια αυτής της μυστικότητας είναι και το γεγονός ότι πολλοί πάσχοντες δεν παίρνουν την κατάλληλη ιατρική βοήθεια παρά αφού περάσουν πολλά χρόνια από την έναρξη της διαταραχής. Μέχρι τότε μπορεί να έχουν προσαρμόσει την ζωή τους έτσι ώστε να είναι συμβατή με την αρρώστια τους, πληρώνοντας όμως το τίμημα της χαμηλής ποιότητας και των περιορισμών.

Χρονιότητα: Η ΙΨΔ συνήθως κρατάει χρόνια, ακόμη και δεκαετίες. Τα συμπτώματα μπορεί να υφεθούν από περίοδο σε περίοδο, και μπορέι να υπάρχουν μεγάλες χρονικές περίοδοι που τα συμπτώματα να είναι πολύ ήπια. Παραμένει ωστόσο το γεγονός ότι η ΙΨΔ είναι μιά χρόνια διαταραχή.

Μπορεί κανείς να τρελαθεί από ΙΨΔ;

Ένας συχνός φόβος αυτών που πάσχουν από ΙΨΔ είναι ότι κάποια στιγμή λόγω της έντονης ψυχολογικής πίεσης που υφίστανται θα ‘σπάσουν’ και μπορεί να τρελαθούν. Αυτό είναι απολύτως λανθασμένο. Στην πραγματικότητα ισχύει το ακριβώς αντίθετο: ο κίνδυνος να ‘τρελαθεί’ κάποιος με ΙΨΔ είναι πολύ μικρότερος από κάποιον που δεν έχει ΙΨΔ και σχεδόν αποκλείεται. Οι αιτίες της σχιζοφρένειας είναι εντελώς διαφορετικές από αυτές της ΙΨΔ και τα δυο προβλήματα δεν σχετίζονται καθόλου. Μερικές φορές κάποιες ιδεοληψίες έχουν τέτοιο παράξενο περιεχόμενο που οι πάσχοντες μπορεί να το ταυτίζουν με το παραλήρημα ενός ατόμου με σχιζοφρένεια. Ωστόσο το χαρακτηριστικό του παραληρήματος δεν είναι τόσο το αλλόκοτο του περιεχομένου αλλά μάλλον το γεγονός ότι ο πάσχων έχει ακλόνητη βεβαιότητα για την αλήθεια του. Αντίθετα, στις ιδεοληψίες ο πάσχων γνωρίζει το παράδοξο αυτού που σκέφτεται, απλώς νιώθει αναγκασμένος να το σκέφτεται. Αυτό είναι πολυ διαφορετικό από την ‘τρέλα’.

Πού οφείλεται η ΙΨΔ;

Η παλιά αντίληψη ότι η ΙΨΔ είναι το αποτέλεσμα του τρόπου ανατροφής ή γεγονότων που συνέβησαν κατά την διάρκεια της ζωής έχει εξασθενήσει πολύ ύστερα από την όλο και αυξανόμενη απόκτηση γνώσεων σχετικών με την συμμετοχή νευροβιολογικών παραγόντων στην αιτιολογία της. Σήμερα πιστεύουμε ότι τον πρωταρχικό ρόλο στην διαταραχή παίζουν οι βιολογικοί παράγοντες, δεν παραμερίζουμε όμως τον τρόπο με τον οποίο ψυχολογικοί παράγοντες συμμετέχουν στην διατήρηση και διαιώνισή της. Το κυριότερο στοιχείο υπέρ της νευροβιολογικής βάσης της ΙΨΔ το έχουμε από το γεγονός ότι οι ασθενείς εμφανίζουν πολύ καλή ανταπόκριση σε μια ειδική κατηγορία φαρμάκων που επιδρούν στην ουσία σεροτονίνη, που υπάρχει σε αφθονία στον εγκέφαλο και αποτελεί έναν από τους βασικούς νευρομεταβιβαστές του. Ο τρόπος με τον οποίο οι νευροβιολογικοί αυτοί παράγοντες αλληλεπιδρούν με άλλους περιβαλλοντικούς παράγοντες καθώς και οι αντίστοιχοι γνωστικοί μηχανισμοί αποτελεί αντικείμενο εντατικής έρευνας.

Η ΙΨΔ μερικές φορές συνοδεύεται από κατάθλιψη, διαταραχές πρόσληψης τροφής, διαταραχές από κατάχρηση ουσιών, διαταραχές προσωπικότητας ή άλλες αγχώδεις διαταραχές. Επίσης, γνωστή είναι και η σχέση της με διαταραχές που έχουν ως σύμπτωμά τους τα τικς (όπως το σύνδρομο Tourette) καθώς και με την σωματοδυσμορφική διαταραχή (στην οποία παραμορφώνεται η εικόνα που έχει κανείς για το σώμα του) και την υποχονδρίαση. Με τις διαταραχές τίκς φαίνεται να υπάρχει μια γενετική σχέση, και σίγουρα οι γενετικές μελέτες της ΙΨΔ μπορεί να βοηθήσουν πάρα πολύ στο να αποκαλυφθεί η μοριακή βάση της διαταραχής. Οι συνυπάρχουσες διαταραχές μπορεί να δυσκολέψουν τόσο την σωστή διάγνωση της ΙΨΔ όσο και την θεραπεία της.

Σε μια προσπάθεια να επισημανθούν οι βιολογικοί παράγοντες που είναι υπεύθυνοι για την έκλυση ή την διατήρηση της ΙΨΔ, οι ερευνητές έχουν χρησιμοποιήσει μιά εξέταση υψηλής τεχνολογίας που ονομάζεται Τομογραφία Εκπομπής Ποζιτρονίων, που φέρεται συνήθως στην βιβλιογραφία με την συντομογραφία PET (από το Positron Emission Tomography). Με την εξέταση αυτή είναι δυνατή η μελέτη του εγκεφάλου εν ζωή. Τα ευρήματα από το PET είναι πολύ σημαντικά και σε γενικές γραμμές έχουν δείξει ότι η εγκεφαλική δραστηριότητα των ατόμων με ΙΨΔ διαφέρει σημαντικά από εκείνη ατόμων χωρίς ΙΨΔ. Κυρίως έχει αναφερθεί αυξημένη δραστηριότητα στον κογχομετωπιαίο φλοιό (που εμπλέκεται στην αντίληψη του φόβου και του κινδύνου) και στον κερκοφόρο πυρήνα των βασικών γαγλίων (που σχετίζεται με την ικανότητα έναρξης και λήξης διαφορετικών σκέψεων και πράξεων). Η παρακάτω τομογραφία δείχνει την διαφορά των ασθενών με ΙΨΔ από άτομα χωρίς ΙΨΔ.

Στο δεξιό τμήμα φαίνεται ο εγκέφαλος ενός ασθενή με ΙΨΔ. Σε σύγκριση με τον αριστερό φαίνεται καθαρά η αυξημένη δραστηριότητα (πιό φωτεινά τμήματα) στον μετωπιαίο φλοιό (Η τομογραφία έιναι από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια).

Ποιές ακριβώς είναι οι συνέπειες αυτής της διαφορετικής εγκεφαλικής δραστηριότητας δεν είναι απολυτως ξεκαθαρισμένο. Ωστόσο, φαίνεται ότι επηρεάζεται η διαδικασία επεξεργασίας των πληροφοριών που εισέρχονται στον εγκέφαλο, και αυτό μπορεί να έχει αποτελέσματα στις σκέψεις και τις αντιλήψεις των ασθενών και άρα και στην συμπεριφορά τους. Οι συνέπειες της ΙΨΔ στην σκέψη και στην συμπεριφορά έχουν αρχίσει να μελετώνται πιό εντατικά τα τελευταία χρόνια, και εφρμογές της γνωσιακής-συμπεριφορικής μεθόδου έχουν δείξει ενθαρρυντικά αποτελέσματα σε συνδυασμό πάντα με τα φάρμακα.

Πώς θα καταλάβω εάν έχω ΙΨΔ;

Ένα άτομο με ΙΨΔ εμφανίζει ιδεοληψίες και καταναγκασμούς σε τέτοια έκταση που να επηρεάζεται πλέον η καθημερινή λειτουργικότητά του. Οι ασθενείς με ΙΨΔ δεν θα πρέπει να συγχέονται με άτομα που μερικές φορές τα ονομάζουμε ‘ψυχαναγκαστικά’ στην καθημερινή ζωή. Ο όρος αυτός αναφέρεται σε ανθρώπους τελειομανείς με πολύ υψηλά στάνταρντς, τόσο στην εργασία τους όσο και εκτός εργασίας. Μερικές φορές αυτή η ‘ψυχαναγκαστικότητα’ μπορεί να βοηθάει την επίτευξη ενός στόχου και να ανεβάζει την αυτο-εκτίμηση ενός ατόμου, διαφέρει όμως από τα σοβαρά συμπτώματα των ασθενών με ΙΨΔ.

Πώς μπορεί να θεραπευτεί η ΙΨΔ

Έρευνες τόσο σε ανθρώπους όσο και σε πειραματόζωα έχουν βοηθήσει στην απόκτηση γνώσεων που οδήγησαν σε διάφορες θεραπείες της ΙΨΔ με αποδεδειγμένη πλέον αποτελεσματικότητα. Σε γενικές γραμμές οι θεραπείες διακρίνονται σε δυο είδη: Α) Φαρμακευτικές θεραπείες και Β) Ψυχοθεραπείες, και κυρίως η συμπεριφορική θεραπεία με ή χωρίς γνωσιακή θεραπεία.

• Φαρμακευτική Αγωγή :

Κλινικές έρευνες των τελευταίων ετών έδειξαν ότι φάρμακα τα οποία επιδρούν στον νευρομεταβιβαστή σεροτονίνη μπορούν να μειώσουν σε σημαντικό βαθμό τα συμπτώματα της ΙΨΔ. Τα φάρμακα αυτά είναι συνήθως γνωστά ως ‘αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης’ (Serotonin Reuptake Inhibitors), και το πρώτο που κυκλοφόρησε ήταν το τρικυκλικό αντικαταθλιπτικό Κλομιπραμίνη, που στο εμπόριο φέρεται με την ονομασία ‘ANAFRANIL’.

Στην συνέχεια κυκλοφόρησαν και άλλα παρόμοια φάρμακα που ήταν ακόμη πιό εκλεκτικά για την σεροτονίνη, γι’ αυτό και ονομάστηκαν ‘εκλεκτικοί αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης’. Τα φάρμακα αυτά στο εξωτερικό είναι γνωστά με την συντομογραφία SSRIs από τις λέξεις ‘Selective Serotonin Reuptake Inhibitors’. Στην χώρα μας κυκλοφορούν τα εξής: Η φλουοξετίνη με το εμπορικό όνομα ‘LADOSE’, η παροξετίνη με το εμπορικό όνομα ‘SEROXAT’, η φλουβοξαμίνη με το εμπορικό όνομα ‘DUMYROX’, και η σερτραλίνη με το εμπορικό όνομα ‘SEROPRAM’.

Μεγάλες μελέτες έδειξαν ότι περισσότεροι από το 75% των ασθενών με ΙΨΔ μπορούν να βοηθηθούν από τα φάρμακα αυτά τουλάχιστον σε αρκετό βαθμό, και 50% των ασθενών μπορούν να βοηθηθούν πάρα πολύ. Τα φάρμακα αυτά μειώνουν την ένταση τόσο των ιδεοληψιών όσο και των ψυχαναγκασμών. Η βελτίωση των συμπτωμάτων δεν φαίνεται συνήθως αμέσως αλλά μπορεί να πάρει ένα μήνα ή και περισσότερο. Εάν κάποιος ασθενής δεν απαντήσει καλά σε ένα από αυτά τα φάρμακα ή εμφανίσει μη αποδεκτές παρενέργειες, μπορεί να ωφεληθεί από άλλο φάρμακο αυτής της κατηγορίας. Μελέτες επίσης διεξάγονται για ασθενείς που εμφανίζουν μικρή μόνο ανταπόκριση, με σκοπό την προσθήκη στο βασικό φάρμακο και άλλων φαρμάκων που θα μπορούσαν να ενισχύσουν την δράση του.

Να σημειωθεί ότι τα φάρμακα αυτά χρησιμοποιούνται επίσης και για την θεραπεία της κατάθλιψης. Ωστόσο υπάρχουν πολύ περισσότερα αντικαταθλιπτικά τα οποία δεν λειτουργούν στην ΙΨΔ. Επίσης τα φάρμακα αυτά εμφανίζουν ειδικό αποτέλεσμα έναντι των συμπτώμάτων της ΙΨΔ, δεν θεραπεύουν δηλαδή απλώς την κατάθλιψη που μερικές φορές συνοδεύει την ΙΨΔ.

Τα φάρμακα, λοιπόν, προσφέρουν σημαντική βοήθεια στον έλεγχο των συμπτωμάτων της ΙΨΔ. Πολύ συχνά όμως, εάν ο ασθενής τα διακόψει, μπορεί να συμβεί υποτροπή. Γι’αυτό τον λόγο, ακόμη και όταν τα συμπτώματα έχουν υφεθεί εντελώς, οι περισσότεροι ασθενείς έχουν ανάγκη των φαρμάκων για μεγάλο διάστημα, μερικοί ακόμη και δια βίου.

• Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία:

Κατ’αρχήν θα πρέπει να τονιστεί ότι ψυχοθεραπεία και ψυχανάλυση δεν είναι ταυτόσημες έννοιες όπως πιστεύουν μερικοί. Ψυχοθεραπεία είναι ένας γενικός όρος που αναφέρεται σε μορφές θεραπείας οι οποίες στοχεύουν στην επίλυση προβλημάτων ψυχολογικής υφής μέσω της δημιουργίας μιάς σχέσης με έναν ειδικό θεραπευτή και με την χρησιμοποίηση ειδικών τεχνικών που βασίζονται σε μια συγκεριμένη θεωρία. Οι τεχνικές αυτές είναι βεβαίως καθαρά ψυχολογικές, δηλαδή το μόνο επικοινωνιακό μέσον που χρησιμοποιούν είναι ο λόγος. Υπάρχουν πολλά είδη ψυχοθεραπειών, όπως η ψυχαναλυτική (που βασίζεται στην θεωρία του Freud), η συμπεριφορική, η γνωσιακή (που σήμερα συνήθως συνδυάζεται με την συμπεριφορική), η διαπροσωπική, η συστεμική, η οικογενειακή κ.λ.π.

Μετά την απαραίτητη αυτή εισαγωγή θα πρέπει να επισημανθεί ότι η συμπεριφορική ψυχοθεραπεία έχει συστηματικά μελετηθεί και έχει βρεθεί να παρουσιάζει σημαντικό θεραπευτικό αποτέλεσμα στην ΙΨΔ. Τελευταία μελετάται επίσης με σημαντικά αποτέλεσματα και η γνωσιακή-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία που είναι γνωστή στο εξωτερικό με την συντομογραφία CBT από τις λέξεις ‘Cognitive – Behavioral Psychotherapy’. Η παραδοσιακή (συνήθως ψυχαναλυτικού τύπου) ψυχοθεραπεία η οποία στοχεύει στο να αποκτήσει ο ασθενής ‘εναισθησία’, να καταλάβει δηλαδή τι είναι αυτό που έχει, σε γενικές γραμμές δεν έχει αποδειχτεί ότι βοηθάει στην ΙΨΔ.

• Μια από τις πιό συχνά χρησιμοποιούμενες τεχνικές της συμπεριφορικής ψυχοθεραπείας στην ΙΨΔ είναι και η λεγόμενη ‘έκθεση και παρεμπόδιση της απάντησης’, γνωστή στα Αγγλικά με τον όρο ‘exposure and response prevention’. Σ’αυτήν την τεχνική ο ασθενής εκούσια και συνειδητά προσπαθεί να έρθει αντιμέτωπος με ό,τι τον ενοχλεί, είτε άμεσα είτε στην φαντασία του. Την ίδια στιγμή ο ασθενής ενθαρρύνεται να αποφύγει να απαντήσει με τον συνηθισμένο τρόπο, δηλαδή με το να εκτελέσει τον ψυχαναγκασμό που συνδέεται με την ιδεοληψία. Για τον σκοπό αυτό βοηθιέται τόσο από τον θεραπευτή του όσο και από άλλα άτομα του συγγενικού συνήθως περιβάλλοντος. Για παράδειγμα, ένας ασθενής που έχει μια ιδεοληψία σχετική με μικρόβια και στην συνέχεια πλένει τα χέρια του με ψυχαναγκαστικό τρόπο, μπορεί να ενθαρρυνθεί να αγγίξει εκούσια τα χέρια του σ’ένα τραπέζι, που έχει την ιδέα ότι μπορεί να τον μολύνει. Στην συνέχεια εμποδίζεται να πλύνει τα χέρια του για αρκετές ώρες μέχρις ότου καταλαγιάσει το άγχος που το προκάλεσε το πείραμα αυτό. Αν αυτό επαναλαμβάνεται τακτικά, τότε το άγχος από τις ιδεοληψίες προοδευτικά μειώνεται και έτσι αρκετοί ασθενείς μπορούν εύκολα να κατανικήσουν την τάση που νιώθουν για να εκετελέσουν τον ψυχαναγκασμό.

Διάφορες μελέτες έχουν βρεί την τεχνική αυτή να λειτουργεί γαι την πλειοψηφία των ασθενών που την βγάζουν εις πέρας ολόκληρη. Αρκετοί όμως ασθενείς δεν μπορούν να την ακολουθήσουν. Για τον σκοπό αυτό απαιτείται να έχουν υψηλό κίνητρο και μια θετική και αποφασισμένη στάση σχετικά με την θεραπεία. Για τους ασθενείς για τους οποίους η θεραπεία λειτουργεί, το αποτέλεσμα φαίνεται να διαρκεί για έτη ιδιαίτερα όταν συνοδεύεται από τακτικές συνεδρίες παρακολούθησης.

Άλλες μελέτες έχουν δείξει ότι ο συνδυασμός της συμπεριφορικής θεραπείας και με γνωσιακές τεχνικές, σ’αυτό που ονομάζεται γνωσιακή-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία, μπορεί να είναι εξίσου αποτελεσματικός. Οι τεχνικές αυτές στοχεύουν στην αλλαγή του τρόπου με τον οποίο οι πάσχοντες σκέφτονται σχετικά με την διαταραχή τους.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα δυο αυτά είδη θεραπείας δεν είναι ανταγωνιστικά, και ότι οι περισσότεροι ασθενείς μπορεί να ωφεληθούν ιδιαίτερα από τον συνδυασμό τόσο φαρμακευτικής αγωγής όσο και κάποιας ψυχοθεραπευτικής παρακολούθησης.

.

Γιατί αξίζει να αναζητήσω θεραπεία

Για δύο κυρίως λόγους:

• Διότι υπάρχει θεραπεία με επιστημονικά τεκμηριωμένο επιτυχημένο αποτέλεσμα.

• Διότι η πιθανότητα να περάσει από μόνη της η διαταραχή είναι πολύ μικρή.

Τι να διαβάσω

Στα Αγγλικά υπάρχουν πάρα πολλά βιβλία που μπορούν να σας προσφέρουν έγκυρη ενημέρωση για το πρόβλημά σας. Ένα από αυτά που συστήνεται ανεπιφύλακτα είναι το βιβλίο των P. DeSilva & S. Rachman: ‘Obsessive – Compulsive Disorder: the facts’ από την Oxford University Press.

Στα Ελληνικά δεν υπάρχει κάποιο σημαντικό βιβλίο για αυτο-βοήθεια με την εξαίρεση του βιβλίου του I. Marks ‘Νικήστε τις Φοβίες‘(εκδόσεις Λήθη), το οποίο όμως δεν είναι αφιερωμένο αποκλειστικά στην ΙΨΔ, αλλά αναφέρεται γενικά στις αγχώδεις διαταραχές. Έχει όμως και ένα τμήμα για την ΙΨΔ και μπορεί εκεί κανείς να διαβάσει για τις συμπεριφορικέςμεθόδους θεραπείας.

 Πέτρου Σκαπινάκη, Ψυχιάτρου