«Μιά μοντέρνα Ελληνική εκκλησία» – Η Αγία Ζώνη (Γυάλινη πλάκα διασκοπίου, φωτογραφία 1908)

Πολλές ώρες έρευνας αναλώθηκαν σε αρχεία φωτογραφιών των ναών της Κύπρου αλλά δεν απόδωσαν ταύτιση του ναού. Τελικά ο βυζαντινολόγος δρ Ανδρέας Φούλιας κατάφερε να αναγνωρίσει τον ναό ως την εκκλησία της Αγίας Ζώνης στο Βαρώσι. Ο δρ Φούλιας αναφέρει οτι ο ναός της Αγίας Ζώνης στο Βαρώσι  κτίστηκε αρχικά ως μονόχωρος σταυροθολιακός. Το 1953 (Κ. Κύρρις, “Ιστορία της Μέσης Εκπαιδεύσεως Αμμοχώστου 1191-1955”) μετά την καθαίρεση του καμαροσκέπαστου προστώου ο ναός επεκτάθηκε προς τη νότια πλευρά και μετατράπηκε σε δίκλιτο απο τον Μιχαήλ Ι. Κοκκίνου.

Ο δίκλιτος ναός της Αγίας Ζώνης – νότια αποψη (στην περιφραγμένη περιοχή Αμμοχώστου)

Η φωτογραφία (με χρονολογία 1908) ειναι η παλαιότερη που εχει βρεθεί. Ο διδάσκαλος και σχολάρχης της πόλης των Βαρωσίων Μιχαήλ Κούμας δημοσίευσε μιά μεταγενέστερη, ανατολική αποψη της εκκλησίας (του 1945) στο βιβλίο του “Τα Παλιά Βαρώσια και η Παλιά Αμμόχωστος” (1971).

Ο ναός της Αγίας Ζώνης – ανατολική αποψη το 1945 (βιβλίο του Μ. Κούμα)

Στην συλλογή του ιστολογίου υπάρχει και μια μεταγενέστερη φωτογραφία (μέσα της δεκαετίας του 1950) που δείχνει την εκκλησία αμέσως μετά την διαμόρφωση της σαν δίκλιτη.

Ο ναός της Αγίας Ζώνης – ανατολική αποψη το 1955 αμέσως μετά την μετατροπή σε δίκλιτο

Δέν μας ειναι γνωστό πότε και απο ποιόν κτίστηκε η εκκλησία της Αγίας Ζώνης. Ο λεπτομερής χάρτης του Κίτσενερ (1878-1883) δεν την αναφέρει.  Ο συγκεκριμένος χάρτης δείχνει την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Φάραγκα, την Παναγία την Χρυσοσπηλιώτισσα στο Κάτω Βαρώσι, οπως και την εκκλησία του Αγίου Μέμνωνα που ειναι σχεδόν πανομοιότυπη με της Αγίας Ζώνης (σε σύγκριση με την αρχική μονόχωρη σταυροθολιακή της μορφή) με τις κύριες διαφορές να βρίσκονται στην διακόσμηση των καμπαναριών. Το γεγονός οτι η πλάκα διασκοπίου εχει τίτλο “Μια μοντέρνα Eλληνική εκκλησία” ισως να υποδεικνύει οτι την εποχή της φωτογράφισης (1908) ο ναός της Αγίας Ζώνης να ηταν σχετικά καινούργιος. Πιθανόν λοιπόν η εκκλησία να κτίστηκε μεταξύ του 1884-1900 (μετά την εκδοση του χάρτη του Κίτσενερ και λίγα χρόνια πριν την φωτογράφιση της πλάκας διασκοπίου). Μιά περαιτέρω (προσωπική) υπόθεση που πηγάζει από την ομοιότητα των δύο εκκλησιών ειναι οτι ισως η Αγία Ζώνη να χτίστηκε απο τους ιδιους μάστορες που εκτισαν την εκκλησία του Αγίου Μέμνωνα το 1878. Πρέπει να αναφέρουμε ομως οτι αυτή η υπόθεση δεν ειναι τεκμηριωμένη απο αλλα στοιχεία πλην της ομοιότητας του αρχιτεκτονικού τύπου (πού παρουσιάζεται και σε αλλες εκκλησίες της Κύπρου). Έχουμε μόνο μια μαρτυρία της Χρυσταλλένης Μάρκου (το γένος Λάμπρου Χατζηφώτη) που το πατρικό της βρίσκεται απέναντι από την εκκλησία οτι το καμπαναριό το ειχε σκαλίσει ο παππούς της Στεφανής Χατζηφώτης.

Η Αγία Ζώνη των Βαρωσίων. Φορητή εικόνα του αγιογράφου Μιχαήλ Χατζημιχαήλ-
Ιερός Ναός Παναγίας Παναγιώτισσας Πρωταράς

Τον Αύγουστο του 1961, με πρωτοβουλία των ιεροψαλτών Αμμοχώστου Ανδρέα Παύλου και Ντίνο Κωνσταντίνου, έρχεται στην Κύπρο ο αείμνηστος Εμμανουήλ Χατζημάρκος. Το γεγονός είχε ανακοινωθεί και από τις εφημερίδες . Έψαλλε στον πανηγυρίζοντα Ναό της Αγίας Ζώνης Βαρωσίων στη συνέχεια στις 4-9-1961 στον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Ιωάννου Λευκωσίας, Την επόμενη Κυριακή 11-9-1961 και πάλι στο Βαρώσι.