Ο  προφήτης Ηλίας ήταν γιος του Σωβάκ και καταγόταν από τη Θέσβη, γι’ αυτό και ονομάστηκε Θεσβίτης.  Όταν γεννήθηκε, ο πατέρας του είδε μία θεία οπτασία:  Δύο άνδρες λευκοφορεμένοι τον ονόμαζαν «Ηλία», τον σπαργάνωναν με φωτιά και του έδιναν φλόγα να φάει. Τότε ο πατέρας του, πήγε στα Ιεροσόλυμα και αφού περιέγραψε την οπτασία στους Ιερείς, εκείνοι του είπαν ερμηνεύοντας την οπτασία, ότι ο γιος του θα γίνει Προφήτης και θα κρίνει το Ισραήλ με δίκοπο μαχαίρι και φωτιά.

Ο προφήτης Ηλίας κατοικούσε στη γη Γαλαάδ και άσκησε το προφητικό του χάρισμα επί 25 έτη στα χρόνια του βασιλέα Αχαάβ, που βασίλεψε στα 873 – 854 π.Χ.  Ο Ηλίας υπήρξε προφήτης πολύ δραστήριος, με φλογερή ψυχή και καρδιά τολμηρή, άξιος αντιπρόσωπος του Θεού και είναι ένας από τους μεγαλύτερους προφήτες του Ισραήλ, που προείπε την έλευση του Χριστού στη Γη. Αγωνίστηκε με ζήλο και αυταπάρνηση για την εξύψωση της λατρείας του Θεού, καταπολέμησε με πάθος την ειδωλολατρία και προσπάθησε  με τον λόγο του να εξυγιάνει τον ηθικό βίο του λαού του.

Ο βασιλιάς Αχαάβ, καταδίωξε την πατρώα θρησκεία. Ο προφήτης Ηλίας ήταν πιστός στον Θεό και μάλιστα θανάτωσε και όλους τους ιερείς του Βαάλ. Γι’ αυτό και η γυναίκα του Αχαάβ, Ιεζάβελ, ήθελε να τον σκοτώσει. Ο προφήτης Ηλίας επειδή φοβήθηκε την Ιεζάβελ, έφυγε με τα πόδια μέσα στην έρημο από το Κάρμηλο όρος, και έφτασε μέχρι το όρος Χωρήβ στη χερσόνησο του Σινά. Εκεί κρύφτηκε σε ένα σπήλαιο και τρεφόταν από ένα κοράκι.   Ο προφήτης Ηλίας στο όρος Χωρήβ είδε το Θεό, όσο είναι δυνατό, βέβαια, να Τον δει άνθρωπος.

Στον προφήτη Ηλία αποδίδεται η ανάσταση του νεκρού γιου της Σαραφθίας χήρας. Η χήρα αυτή ζούσε στην πόλη Σαρεπτά (ή Σαρέπτα, ή Σαρεφθά, το σύγχρονο Σαραφάντ) μαζί με το γιο της. Η ιστορία της αναφέρεται στο Βασιλέων Γ΄, κεφ. 17. Ο προφήτης Ηλίας βρισκόταν στον χείμαρρο Χορράθ (Χερίθ) και από εκεί έλαβε εντολή από το Θεό να πάει στη Σαρεπτά της Σιδωνίας, όπου θα τον διέτρεφε μία χήρα. Ο Ηλίας πηγαίνει όντως, και βρίσκει τη χήρα να μαζεύει ξύλα. Της ζητάει νερό, και πριν απομακρυνθεί, δεύτερη φορά της ζητάει και ψωμί. Η χήρα απαντάει ότι έχει απομείνει λίγο αλεύρι, και με τα ξύλα που μάζεψε θα κάνει λίγο ψωμί να φάει με το γιο της και μετά να πεθάνουν (σε τέτοια ένδεια βρίσκονταν). Ο Προφήτης της είπε ότι πρώτα θα δώσει σε αυτόν να φάει και να πιεί, και μετά θα φάει εκείνη και ο γιος της, και πως η υδρία για το λάδι και το αλεύρι δεν θα τελειώσουν. Έτσι και έκανε η χήρα, και κατά τη διήγηση, ο λόγος του Κυρίου εκπληρώθηκε και το λάδι και το αλεύρι δεν τελείωσαν. Το κείμενο κατόπιν περιγράφει ότι ο γιος τη χήρας αρρώστησε βαριά και πέθανε. Τότε ο Ηλίας «ἐνεφύσησε τῷ παιδαρίῳ τρὶς καὶ ἐπεκαλέσατο τὸν Κύριον καὶ εἶπε· Κύριε ὁ Θεός μου, ἐπιστραφήτω δὴ ἡ ψυχὴ τοῦ παιδαρίου τούτου εἰς αὐτόν», και το παρέδωσε στη μητέρα του, η οποία αναγνώρισε τον προφήτη λέγοντας «…γνώρισα ότι είσαι άνθρωπος Θεού και ο λόγος του Κυρίου στο στόμα σου είναι αληθινός».

Ήταν τόσο μεγάλη η πίστη του  προφήτη Ηλία στον αληθινό Θεό που κατέβασε τρεις φορές φωτιά από τον ουρανό. Επίσης, είναι εκείνος που με τη γλώσσα του εμπόδισε τη βροχή και δεν έβρεξε ο ουρανός τρεισήμισι χρόνια. Όλα αυτά δείχνουν με πόσο ζήλο υπηρέτησε ο προφήτης Ηλίας το θέλημα του Θεού. Η παράδοση θέλει τον προφήτη Ηλία να μην έχει πεθάνει, αλλά να έχει αναληφθεί με πύρινη άμαξα στον ουρανό, αφού άφησε συνεχιστή του έργου του το μαθητή του, Ελισαίο.

Ο προφήτης Ηλίας είναι παρών, τόσο στον χώρο της Παλαιάς Διαθήκης, όσο και στον χώρο της Καινής Διαθήκης. Το όνομα του προφήτη Ηλία αναφέρεται πολλές φορές από τον ίδιο τον Ιησού Χριστό. Ο Ζαχαρίας, ο πατέρας του Προδρόμου, είχε πει πως ο Ιωάννης θα ερχόταν  «ἐν πνεύματι καὶ δυνάμει Ἠλίου» (Λουκ., κεφ. α, στ. 17), θα είχε δηλαδή τα γνωρίσματα και τον ζήλο του προφήτη Ηλία, θα ήταν ο ίδιος ο προφήτης Ηλίας, όπως ο λαός τον περίμενε να ξανάρθει. Ο Ιησούς Χριστός, όταν έδωσε μαρτυρία για τον Πρόδρομο Ιωάννη κι επέλεξε το εγκώμιό του, είπε πως αυτός ήταν ο Ηλίας,  που «έμμελε να έλθει». Το πιο σπουδαίο είναι ότι οι μαθητές επάνω στο βουνό, κατά τη θεία Μεταμόρφωση, είδαν τους δύο προφήτες, τον Μωυσή και τον Ηλία, να συνομιλούν με τον Ιησού Χριστό. Όλα αυτά φανερώνουν την ξεχωριστή θέση του προφήτη Ηλία ανάμεσα στους προφήτες και μέσα στην συνείδηση του λαού.

Η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά την μνήμη του στις 20 Ιουλίου.

Απολυτίκιο. Ήχος δ’. Ταχύ προκατάλαβε.
«Ό ένσαρκος Άγγελος των Προφητών ή κρηπίς, ο δεύτερος Πρόδρομος, της παρουσίας Χριστού, Ηλίας ό ένδοξος, άνωθεν καταπέμψας, Ελισσαίω την χάριν, νόσους αποδιώκει, και λεπρούς καθαρίζει· διό και τοις τιμώσιν αυτόν βρύει ιάματα». 

Αποστολικό Ανάγνωσμα

Πρωτότυπο Κείμενο (Ιακ. 5:10-21)

Ἀδελφοί, ὑπόδειγμα λάβετε, τῆς κακοπαθείας καὶ τῆς μακροθυμίας τοὺς προφήτας, οἳ ἐλάλησαν τῷ ὀνόματι Κυρίου. Ἰδοὺ μακαρίζομεν τοὺς ὑπομένοντας· τὴν ὑπομονὴν ᾿Ιὼβ ἠκούσατε, καὶ τὸ τέλος Κυρίου εἴδετε, ὅτι πολύσπλαγχνός ἐστιν ὁ Κύριος καὶ οἰκτίρμων. Πρὸ πάντων δέ, ἀδελφοί μου, μὴ ὀμνύετε μήτε τὸν οὐρανὸν μήτε τὴν γῆν μήτε ἄλλον τινὰ ὅρκον· ἤτω δὲ ὑμῶν τὸ ναὶ ναί, καὶ τὸ οὒ οὔ, ἵνα μὴ εἰς ὑπόκρισιν πέσητε. Κακοπαθεῖ τις ἐν ὑμῖν; Προσευχέσθω· εὐθυμεῖ τις; Ψαλλέτω.  Ἀσθενεῖ τις ἐν ὑμῖν; Προσκαλεσάσθω τοὺς πρεσβυτέρους τῆς ἐκκλησίας, καὶ προσευξάσθωσαν ἐπ᾿ αὐτὸν ἀλείψαντες αὐτὸν ἐλαίῳ ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ Κυρίου· καὶ ἡ εὐχὴ τῆς πίστεως σώσει τὸν κάμνοντα, καὶ ἐγερεῖ αὐτὸν ὁ Κύριος· κἂν ἁμαρτίας ᾖ πεποιηκώς, ἀφεθήσεται αὐτῷ. Ἐξομολογεῖσθε ἀλλήλοις τὰ παραπτώματα, καὶ εὔχεσθε ὑπὲρ ἀλλήλων, ὅπως ἰαθῆτε· πολὺ ἰσχύει δέησις δικαίου ἐνεργουμένη. ᾿Ηλίας ἄνθρωπος ἦν ὁμοιοπαθὴς ἡμῖν, καὶ προσευχῇ προσηύξατο τοῦ μὴ βρέξαι, καὶ οὐκ ἔβρεξεν ἐπὶ τῆς γῆς ἐνιαυτοὺς τρεῖς καὶ μῆνας ἕξ· καὶ πάλιν προσηύξατο, καὶ ὁ οὐρανὸς ὑετὸν ἔδωκε καὶ ἡ γῆ ἐβλάστησε τὸν καρπὸν αὐτῆς. ᾿Αδελφοί, ἐάν τις ἐν ὑμῖν πλανηθῇ ἀπὸ τῆς ἀληθείας, καὶ ἐπιστρέψῃ τις αὐτόν, γινωσκέτω ὅτι ὁ ἐπιστρέψας ἁμαρτωλὸν ἐκ πλάνης ὁδοῦ αὐτοῦ σώσει ψυχὴν ἐκ θανάτου καὶ καλύψει πλῆθος ἁμαρτιῶν.

 

Νεοελληνική Απόδοση

Αδελφοί, πάρτε για παράδειγμα καρτερικότητας στις θλίψεις τους προφήτες, που μίλησαν στο όνομα του Κυρίου. Καλοτυχίζουμε εκείνους που δείχνουν υπομονή. Ακούσατε για την υπομονή του Ιώβ και γνωρίζετε ποιο τέλος τού επιφύλαξε ο Κύριος, γιατί ο Κύριος είναι γεμάτος ευσπλαχνία και έλεος. Προπαντός, αδελφοί μου, να μην ορκίζεστε ούτε στον ουρανό ούτε στη γη ούτε να κάνετε άλλον όρκο. Ας είναι το «ναι» σας πραγμα­τικό ναι και το «όχι» σας όχι, για να μη βρεθείτε κατηγορούμενοι στην τελική κρίση. Βρίσκεται κανένας σας σε δύσκολη θέση; Να προσεύχεται. Είναι κάποιος χαρούμενος; Να υμνεί το Θεό. Είναι κάποιος από σας άρ­ρωστος; Να προσκαλέσει τους πρεσβυτέρους της εκκλησίας να προ­σευχηθούν γι’ αυτόν και να τον αλείψουν με λάδι, επικαλούμενοι το όνομα του Κυρίου. Και η προσευχή που γίνεται με πίστη θα σώσει τον άρρωστο· ο Κύριος θα τον κάνει καλά. Κι αν έχει κάνει αμαρτίες, θα του τις συγχωρέσει. Να εξομολογείστε, τις αμαρτίες σας ο ένας στον άλλο και να προσεύχεστε ο ένας για τον άλλο, για να θεραπευ­τείτε. Η παράκληση του δικαίου έχει μεγάλη δύναμη και αποτελεσμα­τικότητα. Ο Ηλίας ήταν άνθρωπος σαν κι εμάς και προσευχήθηκε να μη βρέξει, και δεν έβρεξε πάνω στη γη τρία χρόνια και έξι μήνες. Και προσευχήθηκε ξανά, κι ο ουρανός έδωσε βροχή, και βλάστησε η γη το σπόρο που είχε μέσα της. Αδελφοί μου, αν κάποιος από σας ξεστρατίσει από την αλήθεια και κάποιος άλλος τον επαναφέρει, πρέπει να ξέρει ότι αυτός που επανέφερε έναν αμαρτωλό από τον πλανεμένο δρόμο του θα σώσει μια ψυχή από το θάνατο και θα την απαλλάξει από πλήθος αμαρ­τιών.