ΚΛΗΡΙΚΟΛΑΪΚΗ ΣΥΕΛΕΥΣΗ 2024

«Ἐὰν οὖτοι σιωπήσωσιν, οἱ λίθοι κεκράξονται».

Η καταστροφή της θρησκευτικής και πολιτιστικής κληρονομιάς των κατεχομένων εδαφών μας.

 

Μητροπολίτη

Κωνσταντίας και Αμμοχώστου

Βασιλείου

 

Εισαγωγή

Ο Οιδίποδας, σε μια από τις Τριλογίες του, κατά τον αείμνηστο Γυμνασιάρχη Αμμοχώστου Κυριάκο Πλησή, μονολογεί, λέγοντας. 

Τί θέλω ένας γέροντας κι αναζητώ τους βωμούς

Ψηλαφώντας τις πέτρες που δεν μου μιλάνε

Με τά πόδια να σκουντουφλάνε

Βαδίζοντας σε μονοπάτια που πια δεν τα γνωρίζω;

Τί θέλω μιλώντας μ’ ανθρώπους που δεν καταλαβαίνουν τη λαλιά μου;

……….

Στο δρόμο πάλι

μ’ ένα μπόγο στον ώμο και με το χέρι ενός τυφλού πατέρα

στο χέρι μου

Με τη σφραγίδα της αμαρτίας στο μέτωπο

Και τη νεφέλη της εορτής ν’ ακολουθάει[1]. 

Η καταστροφή των εκκλησιών, των μνημείων πολιτισμού των αεί ελλήνων ορθοδόξων, αποτελεί χωρίς αμφιβολία μία από τις τραγικότερες πτυχές των τραγικών συνεπειών της τουρκικής εισβολής του 1974 και της συνεχιζόμενης κατοχής του τόπου μας. 

Από το 2007, έτος ανασυστάσεως της Ιεράς Μητροπόλεως Κωνσταντίας και Αμμοχώστου, θέσαμε ως στόχο την προβολή και συντήρηση των εκκλησιαστικών και πολιτιστικών μας μνημείων, και μεριμνήσαμε για τη λειτουργία των κατεχόμενων εκκλησιών μας, θεωρώντας αυτά ως χρέος απέναντι στην ιστορία, τον πολιτισμό και τη θρησκευτική μας παράδοση. 

Ως επίσκοπος μιας ημι-κατεχόμενης επαρχίας ευθύς εξαρχής επεσήμανα την αναγκαιότητα της διατήρησης της σχέσης με τους εκτοπισμένους κατοίκους της πόλεως και επαρχίας της Αμμοχώστου και τη διατήρηση της ελπίδας της επιστροφής στις πατρογονικές εστίες, αλλά και την ανάληψη κάθε προσπάθειας για διατήρηση της ταυτότητας και του χριστιανικού χαρακτήρα της κατεχόμενης γης μας. 

Για τον λόγο αυτό, άλλωστε, καθιερώσαμε και τον θεσμό της Κληρικολαϊκής Συνελεύσεως, η οποία πραγματοποιείται με τη συμμετοχή των εκτοπισθέντων κληρικών και μελών των Εκκλησιαστικών επιτροπών όλων των κατεχόμενων ενοριών της Μητροπόλεώς μας, οι οποίοι βρίσκονται διασκορπισμένοι σε ολόκληρη την Κύπρο, καθώς και των κληρικών και Εκκλησιαστικών Επιτροπών της ελεύθερης επαρχίας Αμμοχώστου. Η παρούσα είναι η Δέκατη στη σειρά Κληρικολαϊκή που πραγματοποιείται εδώ, στην προσωρινή έδρα της Μητροπόλεώς μας, στο Παραλίμνι. 

Ευχαριστώ τον Εξοχώτατο Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας κ. Νίκο Χριστοδουλίδη και τον Μακαριώτατο Αρχιεπίσκοπο Κύπρου κ. Γεώργιο που ευαρεστήθηκαν να είναι οι κεντρικοί ομιλητές καθώς και τον Εξοχώτατο Πρέσβυ της Ελλάδος για τον χαιρετισμό που έχει απευθύνει. 

Θείες Λειτουργίες στις κατεχόμενες εκκλησίες της επαρχίας Αμμοχώστου

Με την εκλογή μας στον επισκοπικό θρόνο της Μητροπόλεως Κωνσταντίας και Αμμοχώστου επιδιώξαμε την τέλεση Θείων Λειτουργιών στις κατεχόμενες εκκλησίες μας. Σε συνεργασία με τις εκκλησιαστικές επιτροπές των κατεχομένων κοινοτήτων της Μητροπόλεώς μας έχουν γίνει Θείες Λειτουργίες με αθρόα προσέλευση των εκτοπισμένων κατοίκων. 

Διαπιστώσαμε την επιθυμία των ανθρώπων να μεταβαίνουν στις κατεχόμενες εκκλησίες μας και κάτι πολύ χαρακτηριστικό, το οποίο λέω πάντοτε με πολλή συγκίνηση, ότι οι άνθρωποι όταν μεταβαίνουν στους τόπους τους, έχουν έγνοια να επισκεφθούν πρώτα τις εκκλησίες τους και μετά να δούν τα σπίτια τους. Βλέπουν ιδίοις όμμασι την κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι ναοί μας και, ειδικότερα οι νεότεροι, συνδέονται με τις ρίζες και τις αναμνήσεις των προγόνων τους και ταυτόχρονα με τους ναούς και τα εκκλησιαστικά μας μνημεία. 

Δυστυχώς, τα τελευταία χρόνια οι κατοχικές αρχές φαίνεται να κρατούν μία σκληρή στάση και δεν είναι εύκολο πλέον να εξασφαλίζουμε άδεια για τέλεση Λειτουργιών. Πολύ εύλογα και με δόση πικρία μπορούμε να διερωτηθούμε. Τη στιγμή που μέχρι και τώρα συζητούμε για Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης, εάν η άσκηση του αναφαίρετου δικαιόματος άσκησης των θρησκευτικών ελευθεριών δεν μπορεί να λειτουργήσει ως τέτοιο, τότε τι άλλο μπορεί να ισχύσει ως μέτρο οικοδόμησης εμπιστοσύνης;

1. Έρευνα για την κατάσταση των εκκλησιών και ιστορικών μνημείων της κατεχόμενης επαρχίας Αμμοχώστου

 

Βιβλίο «Ένας πολιτισμός που καταστρέφεται» (2014)

Το 2013 λάβαμε την πρωτοβουλία για την πραγματοποίηση έρευνας για την κατάσταση των εκκλησιών στην κατεχόμενη περιοχή της εκκλησιαστικής μας περιφέρειας. Η έρευνα η οποία διήρκησε ένα έτος, είχε ανατεθεί σε ομάδα μελετητών (αποτελούμενη από τους Δρα Άγγελο Σμάγα, τον αρχιτέκτονα κ. Ανδρέα Οικονόμου και κα Ελένη Οικονόμου), οι οποίοι προέβησαν σε λεπτομερή καταγραφή με επισκέψεις σε όλες τις περιοχές της κατεχόμενης επαρχίας μας, όπου έγινε φωτογραφική αποτύπωση, μετρήσεις και αποτίμηση της τότε κατάστασης των εκκλησιών. 

Όπως σημειώνεται από την ομάδα μελέτης στην έκδοση, «δυστυχώς η έρευνα δεν επεκτάθηκε στην περίκλειστη πόλη της Αμμοχώστου (πόλη φάντασμα), στο χωριό Άχνα και σε κάποιες άλλες περιοχές, όπου απαγορευόταν η πρόσβαση από τα τουρκικά στρατεύματα». 

Η έρευνα και οι φωτογραφίες δημοσιεύθηκαν το 2014 στο βιβλίο με τίτλο Ένας πολιτισμός που καταστρέφεται που εξέδωσε η Ιερά Μητρόπολη Κωνσταντίας και Αμμοχώστου. Το βιβλίο εκδόθηκε στα ελληνικά και αγγλικά και αποτέλεσε οδηγό Έκθεσης φωτογραφιών των εκκλησιαστικών μνημείων της κατεχόμενης επαρχίας Αμμοχώστου. Η Έκθεση μάλιστα παρουσιάστηκε τον Οκτώβριο του 2014 στη Γενεύη. 

Η περιγραφή μέσα από τα αποτελέσματα της έρευνας αποτυπώνει την τραγικότητα της κατάστασης. 

Όπως καταγράφηκε το 2014, σχεδόν σε όλες τις εκκλησίες είχε εκθεμελιωθεί ή καταστραφεί η Αγία Τράπεζα. Τα τέμπλα ήταν κατεστραμμένα  ή αφαιρεθεί, ενώ οι φορητές εικόνες είχαν κλαπεί.

Οι τοιχογραφίες σε 25 εκκλησίες είχαν καταστραφεί ολοκληρωτικά ή σε μεγάλο βαθμό, 24 εκκλησίες χρησιμοποιούνταν ως αποθήκες, 17 ως στάβλοι, ενώ 16 χρησιμοποιήθηκαν ή εξακολουθούσαν τότε να χρησιμοποιούνται ως μουσουλμανικά τεμένη. 21 εκκλησίες είχαν κατεθαφισθεί ή καταρρεύσει, 10 εκκλησίες ήταν τότε υπό κατάρρευση. 

Το γενικό συμπέρασμα της έρευνας ήταν η αναγκαιότητα της λήψης άμεσων μέτρων για την προστασία και συντήρηση των μνημείων. Πράγματι, μέτρα λήφθηκαν, και ναοί συντηρήθηκαν και αποκαταστάθηκαν, όπως θα αναφέρουμε στη συνέχεια. 

2. Βιβλίο «Τα θρησκευτικά μνημεία της νέας πόλης της Αμμοχώστου» (2024)

Φέτος, μια δεκαετία αργότερα από την έκδοση εκείνη, τον Μάρτιο του 2024, το έτους που σηματοδοτεί και τον μισό αιώνα από την τραγική επέτειο μνήμης της βάρβαρης τουρκικής εισβολής, εκδόθηκε από την Ιερά Μητρόπολη Κωνσταντίας και Αμμοχώστου και την Πολιτιστική Ακαδημία «Άγιος Επιφάνιος» το βιβλίο των Ανδρέα Φούλια και Χριστόδουλου Χατζηχριστοδούλου με τίτλο: Τα θρησκευτικά μνημεία της νέας πόλης της Αμμοχώστου. Η έκδοση πραγματοποιήθηκε με τη συνεργασία της Γενικής Γραμματείας Θρησκευμάτων του Υπουργείου Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού της Ελλάδας και της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου. 

Με εξαντλητική επιστημονική τεκμηρίωση και με παρουσίαση πλούσιου συμπληρωματικού υλικού –ανατρέχοντας σε πηγές, αρχεία, μαρτυρίες και προϋπάρχον φωτογραφικό υλικό–, επιτυγχάνεται η καταγραφή και περιγραφή όλων των γνωστών θρησκευτικών μνημείων της νέας πόλεως της Αμμοχώστου. Καθίσταται έτσι το βιβλίο αυτό ένα πολύτιμο εργαλείο και ένας χρήσιμος οδηγός για τη μελέτη της ιστορίας, της αρχιτεκτονικής, της τέχνης, επιπλέον δε και της σημασίας των ναών αυτών και των άλλων μνημείων στην καθημερινή και θρησκευτική ζωή των Αμμοχωστιανών – των Βαρωσιωτών. 

Το βιβλίο συμβάλλει στην προσπάθεια για διάσωση, έστω, πληροφοριών για τους ορθόδοξους και άλλους ναούς της πόλεως της Αμμοχώστου –όπου και η νόμιμη έδρα της Μητροπόλεώς μας– που βρίσκονται υπό τουρκική κατοχή από το 1974 και πρόσφατα, μετά την παράνομη διάνοιξη τμήματος της περίκλειστης πόλης των Βαρωσίων, τίθενται υπό άλλους κινδύνους. 

Στον εν λόγω τόμο περιλαμβάνονται τα θρησκευτικά μνημεία των Βαρωσίων και ένα της παλαιάς πόλης, που λειτουργούσε ως ενορία της νέας πόλης· συγκεκριμένα 16 ορθόδοξα εκκλησιαστικά μνημεία (τα δύο τουλάχιστον από αυτά, που είναι μεσαιωνικά, είναι αμφίβολο σε ποια ομολογία ανήκαν), δύο Λατινικά / Μαρωνιτικά, τρία Αγγλικανικά και ένας ερειπωμένος υπόσκαφος ναός, ίσως του λατινικού δόγματος. Στον κατάλογο συμπεριλαμβάνονται επίσης δύο μουσουλμανικά τεμένη, τα οποία βρίσκονται εντός της νέας πόλης. Τα 24 συνολικά θρησκευτικά μνημεία, που αναφέρονται στον τόμο, είτε σώζονταν μέχρι το 1974, είτε διατηρούνται μέχρι σήμερα, ή είναι πλέον χαμένα και εντοπίστηκαν μέσα από την αρχειακή έρευνα των τελευταίων χρόνων. Μια σύντομη αναφορά γίνεται στο τέλος του βιβλίου καθώς και για τα κοιμητήρια της πόλης. 

Ανάμεσα στους ναούς που περιγράφονται είναι και ο ναός του Αγίου Νικολάου, ο οποίος ήταν ο καθεδρικός ναός της πόλης, ο μητροπολιτικός μας ναός, εκεί όπου τελούνταν οι επίσημες δοξολογίες και τα εθνικά μνημόσυνα. Σήμερα βρίσκεται σε τραγική  κατάσταση. 

Η κατάσταση αυτή, που αποτυπώνεται στην έκδοση, παρουσιάζεται και μέσα από το υλικό της υπαίθριας φωτογραφικής έκθεσης, με τίτλο «Τα θρησκευτικά μνημεία των Βαρωσίων, 50 χρόνια μετά, που εγκαινιάζουμε απόψε». Παράλληλα, κειμήλια που έχουν διασωθεί από τον ναό της Αγίας Ζώνης Βαρωσίων εκτίθενται απέναντι, στον Παλαιό Ναό του Αγίου Γεωργίου. Παρουσιάζουμε επίσης στον ναό της Αγίας Άννας έκθεση αφιερωμένη στη Μονή του Αποστόλου Βαρνάβα. 

3. Συντηρήσεις ναών

Μέχρι σήμερα μέσω της Τεχνικής Δικοινοτικής Επιτροπής έχουν γίνει σημαντικές προσπάθειες συντήρησης των ιερών ναών των κατεχόμενων κοινοτήτων της Μητροπολιτικής μας περιφέρειας. Οι εργασίες συντήρησης έχουν ολοκληρωθεί στους ιερούς ναούς: 

Αγίου Γεωργίου Σπαθαρικού, Αγίων Σεργίου και Βάκχου (στον Άγιο Σέργιο), Αρχαγγέλου Μιχαήλ (στο Λευκόνοικο), Αγίων Νικολάου και Γεωργίου (στα Λιμνιά), Αγίου Γεωργίου (στο Πραστειό Αμμοχώστου), Αποστόλου Λουκά (στο Σπαθαρικό), Προφήτου Ηλιού (στο χωριό Στύλλοι), Αγίου Γεωργίου (στη Μηλιά), Παναγία Τράπεζα (στην Αχερίτου), Αγίας Μαρίνας (στην Αχερίτου), Παναγίας Αγίας Νάπας (στη Γύψου).

Στους ιερούς ναούς Αγίας Παρασκευής (στο Βαρώσι), Τιμίου Προδρόμου (στο Λάπαθος), οι εργασίες βρίσκονται σε εξέλιξη. 

Οι εργασίες αρχίζουν σύντομα στους ιερούς ναούς:

Παναγίας Ελεούσας (στη Μακράσυκα) και Αγίου Προκοπίου (στη Σύγκραση). 

Υπό μελέτη είναι οι ναοί:

Αγίου Γεωργίου Φαράγγου (στην Αμμόχωστο), Τιμίου Προδρόμου (στη Καλοψίδα), Αγίων Ανδρονίκου και Αθανασίας (στη Μηλιά), Χρυσοσώτηρος (στο Λευκόνοικο), Αγίων Παίδων (στη Σύγκραση). 

Θα θέλαμε όμως να αναφερθούμε στις απαράδεκτες ενέργειες των κατοχικών  αρχών, που οικειοποιούνται τους συντηρημένους ναούς μας, τους οποίους μετατρέπουν σε χώρους εμπορίου και αναψυχής. Όπως για παράδειγμα στην περίπτωση του ναού Αρχαγγέλου Μιχαήλ στο Λευκόνοικο. 

4. «Ἐὰν οὖτοι σιωπήσωσιν, οἱ λίθοι κεκράξονται». 

Κύριε πρόεδρε, Μακαριότατε, κύριε πρέσβυ, 

Τον Δεκέμβριο του 2020 είχα απευθύνει επιστολή σε όλα τα υψηλόβαθμα μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωση, σε όλες τις Πρεσβείες των ξένων χωρών στην Κύπρο, στα Ηνωμένα Έθνη και πολλούς άλλους για να διαμαρτυρηθώ για την καταστροφή της πολιτιστικής και θρησκευτικής κληρονομίας στην κατεχόμενη πατρίδα μας. Το Έπραξα ως Μητροπολίτης Αμμοχώστου γιατί την περίοδο εκείνει άρχισε το παράνομο άνοιγμα της Αμμοχώστου, η οποία, σύμφωνα με τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλίας, πρέπει να δοθεί στους νόμιμους κατοίκους της. Αντίθετα, χωρίς ερυθριασμό, και αγνοώντας τις αποφάσεις του Διεθνούς Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών, ο πρόεδρος της Τουρκίας εξήγγειλε ότι θα ερχόταν στην Αμμόχωστο να κάνει πικ-νικ. 

Δυστυχώς οι διαμαρτυρίες του επισκόπου της Αμμοχώστου έπεσαν στο κενό, γιατί δεν έλαβα, έστω παρά μόνο τρείς με τέσσερεις, απαντήσεις στην κραυγή αυτή της αγωνίας μας, που την έχω αποκαλέσει «κραυγή της Αμμοχώστου», αλλά χωρίς περαιτέρω κίνηση. Γι’ αυτό και επέλεξα αυτό το λόγιο του Χριστού να το εφαρμόσω στη σταύρωση της πατρίδας μας, στη σταύρωση της Αμμοχώστου. Όντως: «Ἐὰν οὖτοι σιωπήσωσιν, οἱ λίθοι κεκράξονται». 

5. Αντί επιλόγου 

Ο ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΕΤΡΕΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΑΣΣΙΑ ΑΜΜΟΧΩΣΤΟΥ 

Μια διήγηση

Πριν το 1878 επί τουρκοκρατίας, τον ωραίο ναό του Τιμίου Προδρόμου στην Άσσια της επαρχίας Αμμοχώστου οι Τούρκοι τον χαλούσαν και εξανάγκαζαν τους Χριστιανούς που είχαν άμαξες να τους κουβαλούν τα μάρμαρα για να στολίζουν τα σπίτια τους. Ακόμα και τον ιερέα έβαλαν σε αυτή την αγγαρεία. Ο Παπαμιχαήλης, όπως κουβαλούσε μια ωραία πέτρα σκέφτηκε να την κρατήσει για να την λαξεύσει, να την κάνει γούρνα και να ποτίζει τα ζώα του. Την ξεφόρτωσε, λοιπόν, στο σπίτι του. Το βράδυ κουρασμένος από τον κάματο της ημέρας έγειρε να κοιμηθεί. Δεν πέρασε πολλή ώρα και νάσου ο Πρόδρομος, ανυπόδητος, ντυμένος στα τρίχινα ρούχα του, έρχεται και τον ξυπνά. Στέκει δίπλα στο προσκεφάλι του και κτυπώντας τον απαλά στον ώμο, του λέγει αυτά τα λόγια ακριβώς:

  “Να σηκωστείς που το πρωί να ζεύξεις το ζευκάρι σου και τζείνη την πέτρα πώπιασες να πάεις να την πάρεις πίσω”.

Ο ιερέας λέει τότε στον Πρόδρομο:

 “ Είες ίντα λοής μας κάμνετε! Ούλλην την ημέραν κουβαλούμεν τόσες αμαξιές πέτρες στους Τούρκους τζαι δεν λαλείτε τίποτε. Πως έπιασα μια πέτραν να την κάμω γούρναν για τα κτηνά μου, μαλλώνετε και θέλετε να την ιστρέψω πίσω”.

Ο Άγιος Πρόδρομος δεν άφησε τον Παπά Μιχαήλη να συνεχίσει το παράπονο του. Τον διέκοψε αμέσως και του λέει:

“Μιτά σου εν έχω να κάμω τίποτε, αμμά μιτά τους εν να λοαρκαστούμε”^[2]. 

Κάτι παράξενο συμβαίνει σ’ αυτό τον τόπο. 

Μια πέτρα από την αρχαία Αλάσια, που φέρει την επιγραφή για τον χαλκό της Κύπρου, στολίζει το σπίτι κάποιου έποικου. 

Μια πέτρα από την αρχαία Σαλαμίνα, με χαραγμένο το όνομα του  Τεύκρου γιου του Ηρακλή και αδελφού του Αίαντα, που ίδρυσε την αρχαία Σαλαμίνα μετά τον Τρωϊκό πόλεμο, βρίσκεται στο σπίτι στρατιωτικού διοικητή των κατοχικών στρατευμάτων. Ο πνεύμονας ο Ελληνικός της Κύπρου αιμορραγεί κάτω από την κατοχή. 

Μια πέτρα από τον τάφο του αποστόλου Βαρνάβα, που εκπέμπει θεία ευωδία, την κουβαλούν και θέλουν να την πουλήσουν στους έμπορους των Εθνών. Ο Χριστιανικός πνεύμονας της Κύπρου και αυτό υφίσταται τη κτηνωδία του κατακτητή. 

Μια πέτρα από τη βασιλική του αγίου Επιφανίου κυκλοφορεί στην αγορά της Κωνσταντινούπολης με την επιγραφή Αγκυρωτός.

Μια πέτρα από τον Πενταδάκτυλο, έχει επάνω της χαραγμένα τα ονόματα όλων των εκκλησιών και των μοναστηριών που έχουν συληθεί και βεβηλωθεί. 

Όλες αυτές οι πέτρες συνωστίζονται γύρω από ένα πύργο που συνεχίζει να οικοδομείται με τέχνη εξιδιασμένη, πέτρες πολλές από κάθε εκκλησία, από κάθε παρεκκλήσι, από κάθε προσκυνητάρι, από κάθε μνημείο ελληνικό, όλες αυτές οι πέτρες ζωντάνεψαν και βοούν. «Έως πότε, Κύριε, ουκ εκδικείς αυτούς που βεβήλωσαν και κατάστρεψαν τα άγια σου θυσιαστήρια»; 

Ο Κύριος του σύμπαντος απαντά στην κραυγή αυτή όπως ο Πρόδρομος στον παπά από την Άσσια: «Μιτά σας έν έχω τίποτα. Με τους άλλους εν να λοαρκαστούμε». Αμήν! Γένοιτο! Γένοιτο!

[1] Κυριάκου Πλησή, Όνομα δ’ αυτής Μακαρία. Ποιήματα. Οι Εκδόσεις των Φοίλων, Αθήνα 1991, σσ. 17 και 108.

[2] Δημοσιευμένη στο trelogianni.blogspot.com, Τετάρτη 16 Οκτωβρίου 2024.