Κατά την Θεία Λειτουργία ο διάκονος ή ο ιερέας μας καλεί να προσέλθουμε να κοινωνήσουμε «μετά φόβου Θεού, πίστεως και αγάπης». Ο φόβος Θεού είναι μια έννοια που συναντάται αρκετές φορές στην Αγία Γραφή και πολλές φορές είναι μια έννοια παρεξηγημένη. Τι σημαίνει αλήθεια η έννοια «φόβος Θεού»;

Για τον χριστιανό «φόβος Θεού» σημαίνει δέος και σεβασμός προς τον Θεό. Φυσικά υπάρχει και ο φόβος με την αρνητική θα λέγαμε έννοια. Είναι ο φόβος της αιωνίου κολάσεως και αυτός συναντάται στους ασεβείς ή και ακόμα σε αυτούς που βρίσκονται στο πρώτο στάδιο της πνευματικής ζωής. Στη συνέχεια όμως με τον αγώνα και την κάθαρση από τα πάθη και κυρίως με την αγάπη προς τον Θεό, αυτός ο φόβος για την τιμωρία και την κόλαση μεταβάλλεται σε σεβασμό προς τον Θεό. Άλλωστε κατά τον Απόστολο Παύλο: «η τέλεια αγάπη έξω βάλλει τον φόβον».  Για τον ασεβή λοιπόν, ο φόβος Θεού είναι ο φόβος της κρίσης του Θεού και αιώνιος θάνατος, που είναι αιώνιος χωρισμός από τον Θεό (Λουκ. 12,5, Εβρ. 10,31). Για τον πιστό όμως, ο φόβος Θεού είναι κάτι τελείως διαφορετικό. Ο φόβος του πιστού είναι ευλάβεια, δέος και αγάπη προς τον Θεό.

Στην Αγία Γραφή υπάρχουν πολλές αναφορές για τον θείο φόβο. Ο βασιλιάς Δαβίδ αναφέρει ότι: «αρχή σοφίας φόβος Κυρίου», ο δε Σολομών λέει: «φόβος Κυρίου εστί διδασκαλία και σοφία», ενώ στο βιβλίο Σοφία Σειράχ διαβάζουμε ότι ο φόβος του Κυρίου είναι ανώτερος από κάθε αρετή. Στις Παροιμίες (14, 27) διαβάζουμε ότι ο φόβος του Θεού είναι πηγή της ζωής, και στην Σοφία Σειράχ ότι είναι η ρίζα της σοφίας. Κατά τον Προφήτη Ησαΐα (33,5) ο φόβος του Θεού είναι αιώνιος θησαυρός της δικαιοσύνης, ενώ κατά τον Προφήτη Ιερεμία (39,40) ο φόβος του Κυρίου είναι δώρο του Θεού. «Και δώσω αυτοίς οδόν ετέραν και καρδίαν ετέραν του φοβηθήναι με πάσας τας ημέρας… και τον φόβον μου δώσω εις την καρδίαν αυτών προς το μη άποστήναι αυτούς απ’ εμού».

Από τους Αγίους Πατέρες αρκετοί μας μίλησαν για τον θείο φόβο. Ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης λέγει ότι ο φόβος του Θεού είναι αρχή των καλών έργων, ενώ ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος ότι είναι η αρχή της αληθινής ζωής του ανθρώπου. Ο άγιος Εφραίμ λέγει ότι ο φόβος του Κυρίου είναι σαν ένα δίκοπο σπαθί το οποίο κόπτει όλες τις κακές επιθυμίες και κάθε δαιμονική επίθεση κατά των μοναχών, και ο άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος λέγει ότι ο φόβος του Θεού είναι ένα ανίκητο όπλο της πίστεως. Ο Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος τον παρομοιάζει με τον ήλιο, ο όποιος στέλνοντας μία ακτίνα στο δωμάτιο, αποκαλύπτει σ’ αυτό και το μικρότερο σκουπίδι και την λεπτότερη σκόνη, ενώ σε άλλο μέρος ο ίδιος λέγει ότι ο πλούτος του θείου φόβου είναι η αρχή της αγάπης προς τον Θεό.

Ο φόβος του Θεού, κατά τον άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή γεννάται από την πίστη προς τον Θεό, ενώ ο Ιωάννης της Κλίμακος αναφέρει ότι προέρχεται από την γνώση του εαυτού μας (Λόγος 25). Ο Άγιος Πέτρος ο Δαμασκηνός λέγει: «Γι’ αυτό και εγώ είμαι τόσο κακός και χειρότερος από έναν άπιστο και δεν θέλω να εργασθώ για να βρω την βαθειά πίστη και με αυτή να έλθω στον φόβο του Θεού και στην αρχή της σοφίας του Πνεύματος». Ο ίδιος Άγιος διαιρεί τον θείο φόβο σε δύο είδη και συγκεκριμένα: «Είναι ο φόβος του Θεού που λέγεται και πρωταρχικός και ο άλλος ο τέλειος που γεννάται από τον πρώτο». Για τον πρώτο φόβο μας ομιλεί η Αγία Γραφή, όταν λέγει: «τω δε φόβω Κυρίου εκκλίνει πας από κακού» (Παροιμ. 15, 27) και πάλι: «Καθήλωσον εκ του φόβου σου τας σάρκας μου, από γάρ των κριμάτων σου εφοβήθην» (Ψαλ. 118, 120). Αυτός ο πρώτος φόβος του Θεού προσιδιάζει στους δούλους. Όσο ασκείται κάποιος στο αγαθό, άλλο τόσο αποκτά και τον φόβο του Θεού, γνωρίζει και τα μικρότερα σφάλματα του, τα οποία ποτέ δεν τα είχε μέχρι τότε επισημάνει, επειδή ευρισκόταν στο σκοτάδι της αγνωσίας του. Ένα παράδειγμα για να γίνει πιο κατανοητό: Κάποιος βαδίζει την νύκτα σ’ ένα ολισθηρό δρόμο και γεμάτο λάσπη. Του συμβαίνει να πέσει και να λερωθεί, αλλά λόγω του σκότους της νυκτός δεν μπορεί να αντιληφθεί κατά πόσο λερώθηκαν τα ρούχα του. Την επομένη ήμερα, όταν ταξιδεύσει, βλέπει στο φως του ηλίου πόσο λερώθηκαν τα ρούχα του από τα λασπόνερα και τις βρωμιές. Το ίδιο συμβαίνει και με αυτόν που είναι αρχάριος στον φόβο του Θεού. Γνωρίζει ότι έπεσε και είναι λερωμένος, αλλά δεν γνωρίζει με λεπτομέρεια σε ποια φοβερή κατάσταση ευρίσκεται. Εισερχόμενος όμως στο πρώτο στάδιο του θείου φόβου αρχίζει να γνωρίζει την ρυπαρότητα της ψυχής του και ολοένα καθαιρούμενος από τα πάθη εισέρχεται στο δεύτερο στάδιο του θείου φόβου. «Ο φόβος Κυρίου αγνός, διαμένων εις αιώνα αιώνος» (Ψαλμ. 18, 10).

Ας αναφερθούμε τώρα και στους καρπούς αυτής της ευλογημένης αρετής των αρετών. Πάλι η Αγία Γραφή μας πληροφορεί ότι οι καρποί της είναι η αρχή σοφίας (Παροιμ. 1,7), «φόβος Κυρίου προστίθησιν ημέρας» (Παροιμ. 10,27), είναι πηγή της ζωής (Παροιμ. 14, 27), φυλάττει από το κακό (Παροιμ. 8,13), είναι τιμή προς τον Θεό (Ψαλμ. 5,8). «Κύριον τον Θεόν σου φοβηθήσει και αυτώμόνω λατρεύσεις» (Δευτ. 6,13) ή «Δουλεύσατε τω Κυρίω εν φόβω και άγαλλιάσθεαυτώ εν τρόμω» (Ψαλμ. 2,11). Ο φόβος του Κυρίου μας βοηθά να εργαζόμαστε την σωτηρία μας, κατά την μαρτυρία του Αποστόλου Παύλου, ο οποίος συμβουλεύοντας τους Φιλιππισίους τους λέγει τα εξής: «μετά φόβου και τρόμου την εαυτών σωτηρίαν κατεργάζεσθε» (2,12), μας ενισχύει στην πραγματοποίηση των θείων εντολών στην ζωή μας «και ενετείλατο ημίν Κύριος ποιείν πάντα τα δικαιώματα ταύτα φοβείσθαι Κύριον τον Θεόν ημών, ίνα ευ η ημίν πάσας τας ημέρας, ίνα ζώμεν ώσπερ και σήμερον» (Δευτερ. 6,24), μας  βοηθά στην απόκτηση της καθαρότητος και αγιότητος, όπως λέγει ο Απόστολος Παύλος: «Ταύτας έχοντες τας επαγγελίας, αγαπητοί, καθαρίσωμεν εαυτούς από παντός μολυσμού σαρκός και πνεύματος επιτελούντες αγιωσύνην εν φόβω Θεού» (Β’ Κορ. 7,1). Επίσης μας βοηθά να κρίνουμε τον συνάνθρωπο μας με δικαιοσύνη (Εξοδ. 18), μας κάνει ευάρεστους ενώπιον του Θεού, όπως είναι γραμμένο: «αλλ’ εν παντί έθνει ο φοβούμενος αυτόν και εργαζόμενος δικαιοσύνην δεκτός αυτώ εστί» (Πράξ. 10,35), μας αξιώνει από τον Θεό αμέτρητων δωρεών, όπως λέγει το ψαλμικό: «Ως πολύ το πλήθος της χρηστότητας σου, Κύριε, ης έκρυψας τοις φοβουμένοις σε» (Ψαλμ. 30,20), μας βοηθεί ν’ αποκτήσουμε το θείο έλεος: «ότι κατά το ύψος του ουρανού από της γης εκραταίωσε Κύριος το έλεος αυτού επί τοις φοβουμένοις αυτόν» (Ψαλμ. 102,11). Ο θείος φόβος μας δίνει παρρησία στην προσευχή μας προς τον Θεό, ο Οποίος και εισακούει τα αιτήματα μας: «Θέλημα των φοβούμενων αυτόν ποιήσει και της δεήσεως αυτών εισακούσεται και σώσει αυτούς» (Ψαλμ. 144,19), μας κάνει άξιους της ευλογίας του Κυρίου «τις εστίν άνθρωπος ο φοβούμενος τον Κύριον;» (Ψαλμ. 24,12), μας φυλάγει από τον φόβο και τρόμο των ανθρώπων, κατά το ψαλμικό (22,4): «Ου φοβηθήσομαι κακά ότι συ μετ’ έμου ει», ενώ ο Κύριος μας λέγει: «Μη φοβηθήτε από των αποκτεινόντων το σώμα, την δε ψυχήν μη δυναμένων αποκτείναι…» (Ματθ. 10,28).

Από τους θείους Πατέρας που ομιλούν για τους καρπούς του φόβου του Θεού ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος λέγει: «Ο φόβος του Θεού είναι το θεμέλιο για το ταξίδι του ανθρώπου προς τους ουρανούς, ενώ ο άγιος Νικόδημος λέγει: «Ο φόβος του Θεού είναι πηγή, μητέρα και ρίζα της συνέσεως και όλων των αρετών». Ο θειος Γρηγόριος ο Θεολόγος λέγει ότι ο θείος φόβος μας βοηθεί στην εφαρμογή των εντολών του Κυρίου και στην καθαρότητα του σώματος. Όποιος απέκτησε τον θείο φόβο δεν φοβάται τίποτε κατά τον άγιο Ιωάννη της Κλίμακος, ο οποίος λέγει ακριβώς: «Όποιος έγινε δούλος του Θεού, δεν φοβάται τον Δεσπότη του, ενώ όποιος δεν έχει τον θείο φόβο, αυτός φοβάται ακόμη και τη σκιά του» (Λόγος 21ος).

Οι πιστοί δεν πρέπει να φοβούνται το Θεό με την αρνητική έννοια. Δεν έχουμε κανένα λόγο να Τον φοβόμαστε. Έχουμε την υπόσχεσή Του ότι τίποτα δεν μπορεί να μας χωρίσει από την αγάπη Του (Ρωμ. 8,38-39). Έχουμε την υπόσχεσή Του ότι ποτέ δεν θα μας αφήσει ούτε θα μας εγκαταλείψει (Εβραίους 13,5). Φόβος Θεού σημαίνει να έχουμε τέτοια ευλάβεια γι΄ Αυτόν που να έχει μεγάλη επίδραση στο τρόπο που ζούμε τις ζωές μας. Φόβος Θεού είναι να σεβόμαστε Αυτόν, να υπακούμε Αυτόν, να υποτασσόμαστε στην πειθαρχία Του και να λατρεύουμε Αυτόν με ευλάβεια.

Πηγή:
«ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ», Ιερομ. ΚΛΕΟΠΑ ΗΛΙΕ
Εκδ. ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΚΥΨΕΛΗ

Επιμέλεια άρθρου: Ρένος Κωνσταντίνου, θεολόγος