Ρένος Κωνσταντίνου,θεολόγος

1) Εισαγωγή

Καθημερινά γινόμαστε μάρτυρες, δια των μέσων μαζικής ενημέρωσης, πολέμων, εξεγέρσεων και συγκρούσεων σε διάφορα μέρη της γης. Χιλιάδες άνθρωποι αγωνίζονται για την απόκτηση της ελευθερίας και των δικαιωμάτων τους. Αν κάνουμε μία ιστορική αναδρομή θα διαπιστώσουμε ότι ο άνθρωπος πάντοτε αγωνιζόταν για την απόκτηση της ελευθερίας του. Ο αγώνας για την ελευθερία αποτελεί έργο ζωής για τον άνθρωπο. Η ελευθερία της συνείδησης, της πίστης, του φρονήματος, του λόγου, απαιτεί αγώνες και θυσίες. Δεν είναι λίγες οι φορές που οι άνθρωποι πρόσφεραν για την πολυπόθητη ελευθερία την ίδια τους τη ζωή. Σε ολόκληρο τον κόσμο, σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη, αναρίθμητοι άνθρωποι μάχονται για να διατηρήσουν ή να εξασφαλίσουν στοιχειώδεις ελευθερίες που καταπατούνται από κάθε λογής τυραννίες και καθεστώτα. Δεν πρέπει όμως να λησμονούμε ότι η ελευθερία που υπάρχει στον κόσμο είναι σχετική και περιορισμένη. Περιορίζεται από τους διάφορους νόμους: φυσικούς, βιολογικούς, πολιτειακούς, κοινωνικούς, κ.α.

Παλαιότερα, όπως και σήμερα, αρκετοί άνθρωποι έχουν την εντύπωση ότι είναι ελεύθεροι όταν μπορούν να ικανοποιούν αδιάκριτα τις επιθυμίες τους. Πιστεύουν ότι είναι ελεύθεροι όταν έχουν οικονομική άνεση, ώστε να έχουν ό,τι επιθυμήσουν. Αποτελεί όμως αυτό ελευθερία; Που βρίσκεται λοιπόν και ποια είναι η πραγματική ελευθερία;

2) Ποια είναι η έννοια της ελευθερίας;

Η ελευθερία του ανθρώπου είναι η άλλη όψη της εξαρτήσεως του απο τα πρόσωπα και τα πράγματα που τον στηρίζουν. Η ελευθερία του ανθρώπου φανερώνεται αρχικά σε σχέση με τους γονείς του, την οικογένεια του και το άμεσο του περιβάλλον. Στην συνέχεια εκδηλώνεται σε σχέση με την κοινωνία, τον κόσμο και τον Θεό. Οι διάφοροι νόμοι, οι διάφοροι περιορισμοί, δεσμεύουν την ελευθερία του ανθρώπου. Ταυτόχρονα όμως μέσα από αυτούς τους περιορισμούς φανερώνεται η προσωπική του ελευθερία. Π.χ. κάποιος μεγαλώνοντας αναλαμβάνει νέους ρόλους στην κοινωνία: μαθητής, φοιτητής, εργάτης, οικογενειάρχης κτλ. Οι καινούργιοι αυτοί ρόλοι σημαίνουν δεσμεύσεις και περιορισμούς. Ταυτόχρονα όμως ανοίγουν νέους ορίζοντες, νέες δυνατότητες και νέες επιλογές.

3) Ποια  ελευθερία μας προσφέρει ο κόσμος;

Κατ’ αρχήν είναι η πολιτική ελευθερία. Πολιτική ελευθερία είναι η ελευθερία μέσα στα πλαίσια της πολιτείας. Με τον όρο αυτό εννοούμε επίσης και την δυνατότητα που έχει ο άνθρωπος ως πολίτης ενός κράτους να επιλέγει τα πρόσωπα που θα τον κυβερνούν και θα τον διοικούν. Με την πολιτική ελευθερία συνδέονται και πολλές άλλες ελευθερίες που αφορούν την κοινωνική και πνευματική ζωή του ανθρώπου. Σίγουρα η πολιτική ελευθερία είναι ιδιαίτερα σημαντική για τον άνθρωπο. Ποτέ όμως δεν πρέπει να αποτελεί τον τελικό στόχο για τον πιστό, διότι το κράτος δεν είναι η υπέρτατη αυθεντία.

Με την πολιτική ελευθερία συνδέεται και η οικονομική ελευθερία. Αν και είναι σημαντική για την κοινωνική ζωή, εν’ τούτοις δεν πρέπει να απολυτοποιείται. Και ο λόγος είναι διότι η ελευθερία έχει πάνω από όλα  πνευματική έννοια και όταν περιορίζεται στην υλική σφαίρα, τότε μειώνεται. Και η οικονομική ζωή είναι η πιο κοντινή στον χώρο της ύλης και η πιο απομακρυσμένη από τον χώρο του πνεύματος. Άρα η οικονομική ελευθερία είναι περιορισμένη και μειωμένη.

Τέλος η πολιτική ελευθερία συνδέεται και με την πολιτιστική ελευθερία. Αυτή αφορά την πολιτιστική ζωή των ανθρώπων και συνδέεται με τα ήθη, τα έθιμα, τις παραδόσεις και τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις.

4) Πως ο χριστιανισμός όξυνε το αισθητήριο της ελευθερίας στους ανθρώπους;

Η ευαισθησία που υπάρχει σήμερα στον κόσμο για την ελευθερία και τα ανθρώπινα δικαιώματα, έχει τις ρίζες της στην χριστιανική διδασκαλία. Το Ευαγγέλιο του Χριστού όξυνε στον κόσμο το αισθητήριο της ελευθερίας. Τα διάφορα απελευθερωτικά κινήματα που παρουσιάστηκαν μετά την εμφάνιση του Χριστιανισμού, δεν νοούνται ανεξάρτητα από το κήρυγμα της χριστιανικής ελευθερίας. Φυσικά η Εκκλησία δεν προέβη σε κοινωνικές επαναστάσεις ή μεταρρυθμίσεις, αλλά βοήθησε άμεσα ή έμμεσα στην συνειδητοποίηση και αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων στα πλαίσια της  καινής εν Χριστώ ζωής. Καμιά επανάσταση δεν προκάλεσε τις ριζοσπαστικές αλλαγές που προκάλεσε το Ευαγγέλιο. «Ο μεγαλύτερος επαναστάτης των αιώνων δεν χρειάστηκε να καταλύσει τίποτα…. Ο μεγαλύτερος επαναστάτης των αιώνων δεν ήταν λύκος, ήταν αμνός.», γράφει ο Π. Κανελλόπουλος στο έργο του «Ο Χριστιανισμός και η εποχή μας».

Χαρακτηριστικό παράδειγμα για το θέμα μας είναι η περίπτωση του θεσμού της δουλείας. Ο προχριστιανικός κόσμος θεωρούσε ως αυτονόητο τον θεσμό της δουλείας. Βέβαια υπήρξαν μεμονωμένες και σποραδικές αμφισβητήσεις του θεσμού αυτού. Η πρώτη όμως σαφής και κατηγορηματική αποκήρυξη της δουλείας, πραγματοποιήθηκε από την Εκκλησία. Ο απ. Παύλος διακηρύσσει: «… δεν υπάρχει δούλος και ελεύθερος … »  (Γαλ. 3,28). Με την επίδραση του χριστιανισμού λοιπόν γίνεται η πρώτη αναγνώριση του θεσμού της δουλείας ως κοινωνικού προβλήματος στερήσεως της ελευθερίας σε κάποιους ανθρώπους, ενώ προηγουμένως όπως αναφέραμε θεωρείτο ως κάτι εντελώς φυσιολογικό. Η Εκκλησία λοιπόν αποκήρυξε την δουλεία και διακήρυξε την ελευθερία των ανθρώπων εν Χριστώ.

5) Γιατί δεν μπορεί να υπάρξει απόλυτη ελευθερία στον κόσμο αυτό;

Ο άνθρωπος όπως αναφέραμε υπόκειται σε διάφορους νόμους, φυσικούς, βιολογικούς, πολιτειακούς, κοινωνικούς. Ο άνθρωπος εξαρτάται από το περιβάλλον του, προσδιορίζεται απο την φύση του, εξουσιάζεται από το θάνατο. Ο άνθρωπος είναι κτιστός και περιορισμένος στη φύση του. Η ελευθερία του είναι περιορισμένη και όχι απόλυτη. Μόνον ο Θεός έχει απόλυτη ελευθερία.

Στο κόσμο αυτό δεν μπορεί να υπάρξει απόλυτη ελευθερία: «ουκ έστι τελεία ελευθερία εν τω αιώνι τούτω», αναφέρει χαρακτηριστικά ο όσιος Ισαάκ ο Σύρος. Και ο λόγος είναι διότι στον κόσμο αυτό, στον αιώνα τούτο κυριαρχεί η φθορά και θάνατος, που επήλθαν ως συνέπεια της παρακοής και της πτώσης του ανθρώπου.

6) Που βρίσκεται λοιπόν και ποια είναι η πραγματική ελευθερία;

Η απόλυτη ελευθερία πραγματώνεται με την επέκταση στην αιωνιότητα. Και η επέκταση αυτή επιτυγχάνεται με τον Χριστό. Ο Χριστός είναι ο ελευθερωτής του ανθρωπίνου γένους από τα δεσμά της φθοράς και του θανάτου. Είναι αυτός ο οποίος με την νίκη του αυτή άνοιξε τον δρόμο για την πραγματική ελευθερία. Διότι αληθινή ελευθερία σημαίνει υπέρβαση του θανάτου. Η διδασκαλία του Χριστού, τα θαύματα του, μα προπαντός ο σταυρός, ο θάνατος και η ζωηφόρος Ανάστασή Του, εγκαινιάζουν ένα νέο κόσμο. Στον κόσμο αυτό πραγματοποιείται η υπέρβαση της φθοράς, της ματαιότητας του παρόντος κόσμου και ανοίγεται ο δρόμος για την αληθινή ελευθερία.

Ο Χριστός καλεί τον άνθρωπο λοιπόν στην απόλυτη, στην αληθινή ελευθερία. Η αποδοχή του καλέσματος του Χριστού και η αποδοχή της διδασκαλίας Του, οδηγεί στην απόλυτη ελευθερία. «Ο Θεός λοιπόν, αδελφοί μου, σας κάλεσε για να ζήσετε ελεύθεροι» (Γαλ. 5,13), διακηρύσσει ο απόστολος Παύλος. Για να ελευθερωθεί όμως ο άνθρωπος πρέπει να γίνει δούλος του Κυρίου, να υπακούει δηλαδή στις θείες εντολές. Η υπακοή στις εντολές του Θεού οδηγεί τον άνθρωπο στη πραγματική ελευθερία, διότι τον απαλλάσσει από τον φόβο του θανάτου. Αυτός ο οποίος έχει καταφέρει να υπερβεί τον θάνατο, είναι πραγματικά ελεύθερος. Γίνεται μέτοχος της αφθαρσίας και της αθανασίας. Ο πιστός μένει και ωριμάζει στην ελευθερία τηρώντας τις θείες εντολές. Αυτές είναι που φυλάσσουν και «τους όρους της δοθείσης ημίν ελευθερίας», όπως πολύ εύστοχα σημειώνει ο άγιος Μάρκος ο Ερημίτης.

Η χριστιανική ελευθερία συνδέεται ακόμη με την αγάπη. Η ελευθερία πηγάζει από την αγάπη. Και αυτό διότι ο Θεός είναι αγάπη, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο ευαγγελιστής Ιωάννης (Α΄ Ιωαν. 4, 8). Η αγάπη του Θεού προς τον άνθρωπο φανερώθηκε με τον Χριστό, ο οποίος μας ελευθερώνει από τα δεσμά της φθοράς και του θανάτου.

Επιπλέον για να είναι κανείς ελεύθερος επιβάλλεται να αποδεσμευτεί από τα πράγματα του κόσμου τούτου. Ο άνθρωπος χρειάζεται ό,τι του είναι πραγματικά απαραίτητο. Ό,τι περισσότερο έχει αποτελεί ουσιαστικά βάρος που τον κρατά δέσμιο του κόσμου και τον γεμίζει ακόμη με άγχος. Ο κόσμος και τα πράγματα του κόσμου, κατά την ασκητική ορολογία, δεσμεύουν τον άνθρωπο και τον σκλαβώνουν. Ιδιαίτερα επικίνδυνη είναι για τον άνθρωπο η συσσώρευση πλούτου. Το χρήμα αποκτά μεταφυσικές διαστάσεις και γίνεται στην ζωή του ανθρώπου ο μαμμωνάς που αντιστρατεύεται το θείο θέλημα. Το χρήμα, ο πλούτος όχι μόνο δεν ελευθερώνει τον άνθρωπο, αλλά τον κρατά σφιχτά δεμένο στην γη.

Όπως αναφέραμε, η εν Χριστώ ζωή ελευθερώνει τον άνθρωπο. Η ζωή κοντά στον Χριστό όμως, είναι αγώνας κατά των παθών και προόδου στην ηθική και πνευματική τελείωση. Τα πάθη υποδουλώνουν και διαστρέφουν τον άνθρωπο. Όποιος είναι δούλος των παθών του, δεν είναι ελεύθερος. Καλείται ο άνθρωπος λοιπόν σε αγώνα κατά των παθών και προόδου στην πνευματική ζωή και την ηθική τελείωση.

7) Συμπέρασμα

Η χριστιανική ελευθερία είναι η πραγματική ελευθερία και προσφέρεται προς όλους τους ανθρώπους. Όλες οι άλλες ελευθερίες, όσο σημαντικές και αν είναι, δεν παύουν να περιορίζονται στο κόσμο τούτο και στην παρούσα ζωή. Η αληθινή ελευθερία βρίσκεται μόνο κοντά στον Χριστό, ο οποίος μας ελευθέρωσε από την εξουσία του διαβόλου και τον φόβο του θανάτου. Για να παύσει λοιπόν ο άνθρωπος να φοβάται τον θάνατο και να γίνει έτσι πραγματικά ελεύθερος, πρέπει να γίνει μέτοχος της εν Χριστώ ζωής. Δηλαδή να ενταχθεί στο σώμα του Χριστού που είναι η Εκκλησία. Η συμμετοχή στις ακολουθίες της Εκκλησίας μας, η εξομολόγηση, μα κυρίως η μετοχή μας στον κατ’ εξοχήν μυστήριο, αυτό της Θείας Ευχαριστίας, συμβάλλουν στην πνευματική μας οικοδομή και μας οδηγούν στην πραγματική ελευθερία.