Τα Αγία Θεοφάνεια ή Φώτα είναι μία από τις αρχαιότερες δεσποτικές εορτές της εκκλησίας μας η οποία θεσπίσθηκε τον 2ο αιώνα μ.Χ. και αναφέρεται στη φανέρωση της Αγίας Τριάδας κατά τη Βάπτιση του Ιησού Χριστού. Η ιστορία της Βάπτισης έχει ως εξής: Μετά από θεία εντολή ο Ιωάννης ο Πρόδρομος εγκατέλειψε την ερημική ζωή και ήλθε στον Ιορδάνη ποταμό όπου κήρυττε και βάπτιζε. Εκεί παρουσιάσθηκε κάποια ημέρα ο Ιησούς και ζήτησε να βαπτισθεί. Ο Ιωάννης, αν και το Άγιο Πνεύμα τον είχε πληροφορήσει ποιος ήταν εκείνος που του ζητούσε να βαπτισθεί, στην αρχή αρνείται να τον βαπτίσει ισχυριζόμενος ότι ο ίδιος έχει ανάγκη να βαπτισθεί από Εκείνον. Ο Ιησούς όμως του εξήγησε ότι αυτό ήταν το θέλημα του Θεού και τον έπεισε να τον βαπτίσει. Και τότε μπροστά στα έκπληκτα μάτια των θεατών διαδραματίσθηκε μία μοναδική και μεγαλειώδης σκηνή, όταν με την μορφή ενός περιστεριού κατήλθε το Άγιο Πνεύμα και κάθισε επάνω στο βαπτιζόμενο Ιησού, ενώ συγχρόνως ακούσθηκε από τον ουρανό η φωνή του Θεού η οποία έλεγε: «Ούτος εστίν ο Υιός μου ο αγαπητός, εν ω ευδόκησα» («Αυτός είναι ο αγαπημένος μου Υιός, αυτός είναι ο εκλεκτός μου»).

Τη μέρα των Θεοφανείων, τιμούμε την φανέρωση της Αγίας Τριάδος κατά τη Βάπτιση του Ιησού Χριστού. Την στιγμή της Βαπτίσεως του Χριστού στον Ιορδάνη «η της Τριάδος εφανερώθη προσκύνησις». Είναι η αρχή της δημόσιας Αποκαλύψεως, Του ενσαρκωμένου Υιού του Θεού, όπου το γεγονός αυτό συνδέεται με την βάπτισή Του στον Ιορδάνη ποταμό από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο, όπου έγινε η φανέρωση του Τριαδικού Θεού στον Άνθρωπο. Ο Ιησούς Χριστός αρχίζει το δημόσιο κηρυκτικό και σωτηριώδες έργο του με την Βάπτισή Του στον Ιορδάνη ποταμό. Η μαρτυρία μάλιστα του Ιωάννη του Βαπτιστή για τον Χριστό, τον υποδεικνύει ως τον Μεσσία, ήταν πολύ σημαντική. Και τούτο διότι όλοι θεωρούσαν τον Ιωάννη τον Πρόδρομο ως μεγάλο προφήτη.
Από τον 4ο αιώνα η εορτή των Θεοφανείων γιορτάζεται πλέον με λαμπρότητα σε όλη την ανατολική Εκκλησία ως εορτή του φωτισμού της ανθρωπότητας δια του Αγίου Βαπτίσματος, απ΄ όπου και το όνομα «Τα Φώτα», εορτή «των Φώτων» (Γρηγόριος Ναζιανζηνός λόγος 39, Αστερίου Αμάσ. Λόγος εις «εορτών των Καλανδών»).
Ως κύριες τελετές των Θεοφανείων θεωρούνται οι παρακάτω
Μέγας Αγιασμός των Θεοφανείων ή Φώτων (Θρησκευτική τελετή που λαμβάνει χώρα εντός των Εκκλησιών).
Κατάδυση του Τιμίου Σταυρού (Θρησκευτική τελετή που ακολουθεί του Μεγάλου Αγιασμού και γίνεται η κατάδυση του Σταυρού σε ακτή Θάλασσας, εντός λιμένων, όχθες ποταμών ή λιμνών).
Βάσει των Θεοφανείων, το Βάπτισμα των χριστιανών, δεν είναι μόνο «εν ύδατι», όπως το βάπτισμα «μετανοίας» του Ιωάννη, αλλά και «εν Πνεύματι Αγίω». Ο Κύριος με το να βαπτιστεί αγίασε το νερό, το έκανε νερό αγιασμού και συμφιλίωσης με το Θεό. Έτσι η Βάπτιση του Κυρίου άνοιξε τη θύρα του Μυστηρίου του Βαπτίσματος. Με την καθαρτική χάρη του αγίου Βαπτίσματος ο παλαιός αμαρτωλός άνθρωπος ανακαινίζεται και με την τήρηση των θείων εντολών γίνεται κληρονόμος της βασιλείας των ουρανών.

Ρένος Κωνσταντίνου, θεολόγος
Μαριλένα Κοντογιώργη, φιλόλογος