Το αδιαχώρητο και φέτος σε μοναστήρια, ναούς, παρεκκλήσια, προσκυνήματα που είναι αφιερωμένα στη χάρη της Μεγάλης Μάνας, της Παναγίας, η σκέπη της οποίας απλώνεται για να προσφέρει βάλσαμο παρηγοριάς και ελπίδας, σε όσους επικαλούνται τη βοήθεια της.

Πολύ βαθιές είναι οι ρίζες που συνδέουν την Κύπρο με την Μεγαλόχαρη. Έχουν να κάνουν με την ιστορία, την παράδοση, τον πολιτισμό, με την ίδια τη ζωή. Δεν είναι τυχαίο που το νησί είναι διάσπαρτο από ιερά προσκυνήματα που είναι αφιερωμένα στο πρόσωπό της. Είναι μια ισχυρή μαρτυρία ότι απετέλεσε τη μεγάλη προστάτιδα σε καιρούς δύσκολους και χαλεπούς. 

Χιλιάδες είναι εκείνοι που θα σπεύσουν και φέτος να προσκυνήσουν στη χάρη της Παναγίας σε εκκλησίες και μοναστήρια, των οποίων οι καμπάνες θα ηχήσουν και πάλι πανηγυρικά. Το αισθάνεται ιδιαίτερα ο λαός της Κύπρου που ευλαβείται το πρόσωπο της Θεομήτορος ότι κατά ένα παράδοξο τρόπο, η εορτή της Κοίμησης της Παναγίας δεν παραπέμπει στον θάνατο αλλά στη ζωή, στην κατ’ εξοχήν ζωή. Γι’ αυτό και τη βιώνει ως «Πάσχα του Καλοκαιριού», μέσα από το οποίο αποκομίζει τις πιο αυθεντικές εμπειρίες ψυχικής μεταρσίωσης και πνευματικής ανάτασης. 

Το Δεκαπενταυγουστιανό σκηνικό διαμορφώνεται και φέτος στις ίδιες συχνότητες. Κοσμοσυρροή όχι μόνο στα προσκυνήματα που πανηγυρίζουν στην εορτή της Κοίμησης της Θεοτόκου (Παναγία Χρυσορροϊάτισσα, Άγιος Νεόφυτος (το Καθολικό της μονής είναι αφιερωμένο στην εορτή, Παναγία Τροοδίτισσα, Παναγία Τρικουκιώτισσα, στον Πρόδρομο, Παναγία Χρυσοκουρδαλιώτισσα, στα Σπήλια, Παναγία Χρυσοσπηλιώτισσα, στην Κάτω Δευτερά κ.α.), αλλά και σ’ άλλα που είναι συνδεδεμένα με το όνομα και την χάρη της. Πυκνή κίνηση παρατηρείται αυτές τις μέρες στις ιστορικές μονές του Κύκκου και του Μαχαιρά, οι οποίες λειτουργούν ως πόλος έλξης και δυνατότητας αποτοξίνωσης…από τις έγνοιες και τα προβλήματα της καθημερινότητας.

Άλλα προσκυνήματα που προσελκύουν κόσμο αυτές τις μέρες είναι μεταξύ άλλων τα μοναστήρια της Αμασγού, της Αμιρού, Άρακα, Ασίνου, Παλλουριώτισσας, Χρυσαλινιώτισσας Αγρού, Κάθαρων, Φανερωμένης, Λειβαδιώτισσας, Ζαλατζιώτισσας, Σφαλατζιώτισσας, Ιαματικής, Ποδίθου, Μουτουλλά, Σίντη, Γλωσσά κ.α. Συρρέουν πιστοί αυτές τις μέρες για να προσκυνήσουν στην χάρη της Παναγίας, στην Έμπα, στη Νατά, στα Κούκλια, στο Παλαιχώρι κ.α.

Γενικά, απ’ άκρη σ’ άκρη το νησί είναι κατάσπαρτο από μοναστήρια, εκκλησίες, προσκυνήματα, θαυματουργές εικόνες και μνημεία που παραπέμπουν στη σκέπη της Μεγάλης Μάνας, της Παναγίας. Κάποια προσκυνήματα, λόγω των ιδιαιτεροτήτων και των ξεχωριστών χαρακτηριστικών τους, δεν διέλαθαν της προσοχής διεθνών οργανισμών, με αποτέλεσμα να θεωρούνται μνημεία που ανήκουν στην Παγκόσμια Πολιτιστική Κληρονομιά.

Στα κατεχόμενα

Δεν μπορεί όμως η μνήμη αυτές τις μέρες να μην στρέφεται στα κατεχόμενα εδάφη μας, τα οποία επίσης είναι διάσπαρτα από προσκυνήματα, εκκλησίες, μνημεία και άλλα στοιχεία που συνδέονται με την Παναγία.

Είναι άλλωστε και αυτό μια ισχυρή μαρτυρία για την μακραίωνη παράδοση αυτού του τόπου και για μια ταυτότητα που δεν μπορεί κανένας να ξεθωριάσει και να διαγράψει.

Δυστυχώς και φέτος δεν θα ηχήσουν χαρμόσυνα οι καμπάνες στην Παναγία την Ελεούσα, στο Ριζοκάρπασο, στην Παναγία την Κανακαριά, στη Λυθράγκωμη, στην Παναγία του Τοχνίου, στις Μάνδρες Αμμοχώστου, στην Παναγία την Κυρά, στο Λειβάδι Αμμοχώστου, στην Παναγία την Περγαμηνιώτισσα, στην Ακανθού, στην Παναγία της Καντάρας, στον Πενταδάκτυλο, στην Παναγία την Αψινθιώτισσα, στο Συγχαρί, στην Παναγία την Γαλακτερούσα, στον Καραβά, στην Παναγία των Καθάρων, στον Λάρνακα της Λαπήθου κ.α.

Όχι μόνο δεν θα λειτουργηθούν αυτές οι εκκλησίες, αλλά γνώρισαν τη βεβήλωση και τη λεηλασία, κατά τρόπο που συνιστά όνειδος για τον ανθρώπινο πολιτισμό.

Στα βάθη των αιώνων

Η μακραίωνη παράδοση του τόπου είναι στενά συνυφασμένη με την παρουσία της Μεγαλόχαρης στο νησί και την θαυματουργική παρέμβαση της σε καιρούς χαλεπούς.

Οι μαρτυρίες για θρύλους και παραδόσεις που συνδέονται με το πρόσωπο της Παναγίας αφθονούν. Συνδέονται ειδικότερα με μοναστήρια, προσκυνήματα, μνημεία, εικόνες κ.α.

Από τα κατάστιχα της παράδοσης ξεχωρίζουν περιγραφές, οι οποίες παρουσιάζουν τέσσερις εικόνες της Παναγίας να προέρχονται από τον ιερό χρωστήρα του Αποστόλου Λουκά, από τις εβδομήντα συνολικά που ζωγράφισε. Μεταφέρθηκαν στην Κύπρο από φυγάδες μοναχούς κατά την περίοδο της Εικονομαχίας και τοποθετήθηκαν στον Μαχαιρά, την Τροοδίτισσα, τον Άρακα και τον Αγρό.

Σημειώνεται ακόμα ότι εικόνες της Παναγίας φέρονται να έφθασαν στο νησί με θαυματουργικό τρόπο και μάλιστα τα γεγονότα συνδέονται και με την ίδρυση των ιστορικών μοναστηριών. Κάποιες φέρονται να έφθασαν διά θαλάσσης, ενώ άλλες εντοπίστηκαν σε διάφορα σημεία.

Η εικόνα της Παναγίας της Κυκκώτισσας συγκαταλέγεται στις τρεις πρώτες που σύμφωνα με την παράδοση ζωγράφισε ο ευαγγελιστής Λουκάς. Πρόκειται για αφιέρωμα στην ιστορική μονή του αυτοκράτορα Αλέξιου Κομνηνού κατά την ανέγερσή της τον 11ο αιώνα μ.Χ.

Η ίδρυση της μονής της Παναγίας Χρυσορροϊάτισσας συνδέεται με την ανεύρεση μιας από τις εικόνες της Παναγίας που η παράδοση την φέρνει να είναι εικονογραφημένη από το χέρι του Λουκά. Ρίχθηκε και αυτή στη θάλασσα κατά την περίοδο της Εικονομαχίας και βρέθηκε στα παράλια της Κύπρου το 1152 μ.Χ., από το μοναχό Ιγνάτιο, ο οποίος είναι και ο ιδρυτής του μοναστηριού. Με την εικόνα συνδέονται μαρτυρίες για πολλά θαύματα που έγιναν.

Εξάλλου, η ίδρυση της μονής Παναγίας του Μαχαιρά συνδέεται με τη μεταφορά στο νησί εικόνας που επίσης συγκαταλέγεται στις 70 που ζωγράφισε ο ευαγγελιστής Λουκάς, ανάμεσα στις οποίες θεωρείται ότι είναι και σπάνια εικόνα της Παναγίας στο μοναστήρι της Τρικουκκιάς.

Χαρακτηριστικοί εικονογραφικοί τύπου της Θεοτόκου στην Κύπρο που κυριαρχούν στην Κύπρο, είναι: Παναγία Οδηγήτρια, Παναγία Ελεούσα ή Γλυκοφιλούσα, Παναγία η Κυκκώτισσα, η Υψηλοτέρα των Ουρανών, Παναγία Ρόδον το Αμάραντον, Παναγία φέρουσα τον Εσταυρωμένο κ.ά. 

Τεράστιο ενδιαφέρον προκαλεί και η εκδοχή, η οποία αντλείται και πάλι από την παράδοση, της επίσκεψης της Παναγίας στην Κύπρο, συνοδευόμενης από τον ευαγγελιστή Ιωάννη. Ήλθαν, σύμφωνα πάντα με την ίδια παράδοση, για να συναντήσουν τον τετραήμερο Λάζαρο, όταν ο τελευταίος κατέφυγε στο νησί αμέσως μετά από τα γεγονότα του λιθοβολισμού του Πρωτομάρτυρα Στεφάνου, στα Ιεροσόλυμα, και του σκληρού διωγμού που ακολούθησε.

Κατ’ εξοχήν γιορτή χαράς και θριάμβου

Το «Πάσχα του Καλοκαιριού», όπως αποκαλεί ο λαός τη μεγάλη γιορτή της Κοίμησης της Θεοτόκου, αναδύεται ως δυνατότητα ψηλάφησης της αυθεντικής ομορφιάς και της ωραιότητας της ζωής. Εκπέμπει σε ανώτερες συχνότητες που μεταρσιώνουν και κατανύγουν την ψυχή του ανθρώπου.

Η Κοίμηση της Παναγίας δεν έχει να κάνει με τον θάνατο και το τραγικό, αλλά είναι γιορτή χαράς και θριάμβου.

Το νήμα της γιορτής, όπως το ξετυλίγει η εκκλησιαστική εμπειρία, ιχνηλατεί τις διόδους ενατένισης του κάλλους της ανθρώπινης φύσης, του αγλαόκαρπου δένδρου, του ευσκιόφυλλου ξύλου, της υψηλοτέρας των ουρανών και της γης το θεμέλιο.

Ιδιαίτερα ο λαός της Κύπρου τιμά την Παναγία. Στις δύσκολες στιγμές είναι το στήριγμα και η παρηγοριά του. Τα εκατοντάδες επωνύμια και τοπωνύμια που δίνουν τη δική τους αδιάψευστη μαρτυρία για ένα ομφάλιο λώρο που δεν μπορεί με τίποτε να αποκοπεί, αποτυπώνουν το στίγμα μιας πραγματικότητας ότι η Κύπρος εκτός από νήσος αγίων είναι πρωτίστως νήσος της Παναγίας.

Το βλέμμα στον Απόστολο Ανδρέα

Όσο κι αν φαίνεται κάπως παράξενο, σε παλαιότερες εποχές και συγκεκριμένα πριν από την τουρκική εισβολή το 1974, το μεγάλο πανηγύρι για το «Πάσχα του Καλοκαιριού» γινόταν στο κατεχόμενο σήμερα μοναστήρι του Αποστόλου Ανδρέα.

Οι περιγραφές που δίνονται αποτυπώνουν παλιά μεγαλεία φορτωμένα με ξεχωριστές εμπειρίες και βιώματα.

Η μετάβαση στον Απόστολο Ανδρέα με τα ανύπαρκτα μέσα συγκοινωνίας και μεταφοράς απαιτούσε κάποιες μέρες και ήταν κατά κάποιο τρόπο μια άλλη τελετή. Η επιστράτευση αμαξών, αλόγων, γαϊδουριών, ως μεταφορικών μέσων με προορισμό το μεγάλο προσκύνημα, ήταν ένα ξεχωριστό θέαμα, που διαρκούσε 2-3 ή ακόμα και περισσότερες μέρες.

Στο χώρο του μοναστηριού, ο οποίος κατακλυζόταν από χιλιάδες προσκυνητές, από όλα τα μέρη της Κύπρου, οι σκηνές που έφεραν παραδοσιακό άρωμα ήταν απερίγραπτες, με φόντο τα αμέτρητα τάματα, τις τεράστιες λαμπάδες, τα ζωντανά που μεταφέρονταν είτε προς πώληση είτε για σφαγή, αλλά και τα διάφορα τραγελαφικά που έδιναν τροφή για την ειδησεογραφία των ημερών. Ανάμεσα στους επισκέπτες πολλοί ήταν οι Τουρκοκύπριοι που έσπευδαν να προσκυνήσουν, με τάματα προς τον άγιο, δίνοντας έτσι και το δικό τους παρών.

Την ημέρα του Δεκαπενταυγούστου συνηθιζόταν να γίνονται πολλές βαφτίσεις μικρών παιδιών, γεγονός που προσέδιδε το δικό του ξεχωριστό χρώμα στον όλο πανηγυρικό χαρακτήρα που κυριαρχούσε στο χώρο του μοναστηριού του Αποστόλου Ανδρέα.

Πώς όμως δικαιολογείται η τέλεση της τόσο πολυπληθούς πανήγυρης στο ιστορικό μοναστήρι του Αποστόλου Ανδρέα στις 15 Αυγούστου, σε σημείο μάλιστα που στις 30 Νοεμβρίου, ημέρα γιορτής του Αγίου, να έχει σαφώς υποδεέστερο χαρακτήρα;

Αυτό είναι εύκολα κατανοητό αν αναλογισθεί κάποιος ότι μόνο σε συνθήκες καλοκαιρίας -όπως αυτές που προσφέρει ο μήνας Αύγουστος- ήταν δυνατό να γίνει μετάβαση στο ακρότατο αυτό σημείο του νησιού σε συνδυασμό με τα μέσα μεταφοράς της εποχής που ήταν μόνο άμαξες και ζώα. Το τέλος του Νιόβρη ο καιρός ήταν συνήθως βροχερός και δεν επέτρεπε να διανύονται τόσο μεγάλες αποστάσεις στις συνθήκες που επικρατούσαν τότε.

Όσο για την επιλογή της  μέρας της 15ης Αυγούστου, το γεγονός συνδέθηκε με την ημέρα ειδικά που εγκαινιάσθηκε ο νέος ναός το 1867 μ.Χ. και η οποία καθιερώθηκε ως ημέρα γιορτής για τη μονή.

Χριστάκης Ευσταθίου, θεολόγος

πηγή