Σάββατο του Λαζάρου. Η εικονογραφία της έγερσης
Του Σωκράτη Τ. Αντωνιάδη.
Το Σάββατο του Λαζάρου θεωρείται μια από τις σημαντικότερες γιορτές της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Η έγερση του φίλου του Χριστού, Λαζάρου του Τετραημέρου, γιορτάζεται με ιδιαίτερη βυζαντινή μεγαλοπρέπεια στη Λάρνακα, όπου διετέλεσε πρώτος Επίσκοπος Κιτίου τον πρώτο αιώνα μ. Χ.
Το όνομα Λάζαρος προέρχεται από το εβραϊκό Ελεάζαρ και σημαίνει ο βοηθούμενος. Σύμφωνα με το Ευαγγέλιο, οι αδελφές του Λαζάρου, Μάρθα και Μαρία, πληροφόρησαν τον Χριστό για τον θάνατο τού εκ Βηθανίας φίλου του. Μετά από δύο μέρες ο Χριστός έφθασε στη Βηθανία και οδηγήθηκε στο μνήμα του νεκρού Λαζάρου, όπου εκεί ανεφώνησε σύμφωνα με τα Ευαγγέλια: Λάζαρε δεύρο έξω. Υπακούοντας στην προσταγή του Κυρίου, ο Λάζαρος ανέστη και αφού έβγαλε τα σάβανα από πάνω του ξεκίνησε για να πάει στο σπίτι του. Το γεγονός της έγερσης του Λαζάρου προκάλεσε την οργή των Εβραίων αρχιερέων, οι οποίοι αμέσως μετά τον γύρεψαν για να τον εξοντώσουν. Σύμφωνα με την ορθόδοξη παράδοση, ο Λάζαρος, μαζί με τις αδελφές του αναχώρησαν από τη Βηθανία και με πλοιάριο προσάραξαν στο Κίτιο, όπου χειροτονήθηκε Επίσκοπος και έζησε ακόμα τριάντα χρόνια, έως τη δεύτερη κοίμησή του.
Η βυζαντινή τέχνη τίμησε δεόντως τον Άγιο Λάζαρο, τόσο σε φορητές εικόνες, όσο και σε τοιχογραφίες. Παραθέτουμε πιο κάτω χρονολογικά, από ολόκληρη την Κύπρο, αντιπροσωπευτικά δείγματα βυζαντινής, μεταβυζαντινής και νεότερης τέχνης, οι οποίες έχουν ως θέμα τον πολιούχο της Λάρνακας Άγιο Λάζαρο.
Τοιχογραφίες του αγίου του 12ου αιώνα, συναντούμε στην Παναγία του Άρακα στα Λαγουδερά [φωτ. 2]. Η εξαιρετική αυτή τοιχογραφία χρονολογείται το 1192. Επίσης στην εκκλησία των Αγίων Αποστόλων στο Πέρα Χωρίον Νήσου [φωτ. 3], στην Παναγία της Ασίνου στο Νικητάρι και στον Άγιο Νικόλαο της Στέγης [φωτ. 1]. Στις πιο πάνω τοιχογραφίες, ο Άγιος Λάζαρος απεικονίζεται αγένειος.
Από τον 13ο αιώνα, έχουμε μια μοναδική εικόνα από την εκκλησία της Παναγίας Αγγελόκτιστης. Στη εικόνα αυτή έχουν γίνει επιζωγραφίσεις του 17ου αιώνα, χωρίς όμως να επηρεαστεί το αρχικό θέμα της εικόνας. Σ΄αυτή εικονίζεται η Παναγία Ένθρονη Βρεφοκρατούσα, μεταξύ του Ευαγγελιστή Λουκά αριστερά και του Αγίου Λαζάρου δεξιά [φωτ. δίπλα]. Η συγκεκριμένη εικόνα έχει συμβολικό χαρακτήρα, αφού ανήκει σε μια περίοδο δραματικών ανατροπών στο χώρο της εκκλησίας, όπου, με την Κυπριακή Βούλα του 1260 που εξέδωσε ο Πάπας, καταργούνταν δέκα από τις δεκατέσσερις ορθόδοξες επισκοπικές έδρες, ανάμεσα στις οποίες και η Επισκοπή Κιτίου, η οποία βρέθηκε κάτω από τη δικαιοδοσία της Λατινικής Αρχιεπισκοπής Λευκωσίας. Η απεικόνιση του Αγίου Λαζάρου, πρώτου Επισκόπου Κιτίου δίπλα στην Παναγία, υπογραμμίζει τη σημασία που είχε για τον ορθόδοξο λαό η Επισκοπή Κιτίου στα δύσκολα χρόνια της Λατινοκρατίας.
Από το 15ο αιώνα, έχουμε μια τοιχογραφία του Λαζάρου από τον μεσαιωνικό ναό του Αγίου Ανδρονίκου Λιοπετρίου [φωτ. 4]. Ο Άγιος αποδίδεται με κοντό ανεπαίσθητο υπογένιο.
Στη εκκλησία του Αγίου Λαζάρου και στο Βυζαντινό Μουσείο του ναού, υπάρχουν πολλές εικόνες του αγίου. Θα αναφερθούμε σε δύο. Πρόκειται για την προσκυνηματική εικόνα που βρίσκεται στο βόρειο μέρος του εικονοστάσιου. Ο ζωγράφος είναι πιθανότατα ο Συμεών ο Πρωτοϊερέαςπου έζησε το 17ο αιώνα. Κύριο χαρακτηριστικό της εικόνας είναι το χαροποιό πένθος στο πρόσωπο του Αγίου. Σύμφωνα με την παράδοση, μετά την τρομερή εμπειρία της καθόδου στον Άδη για τέσσερις μέρες, ο Άγιος Λάζαρος δεν ξαναγέλασε ποτέ [φωτ. 5].
Η άλλη εικόνα βρίσκεται στο Βυζαντινό Μουσείο του ναού και εικονίζει το θαύμα της ανάστασης του Λαζάρου. Είναι και αυτή του 17ου αιώνα. Αριστερά βρίσκεται ο Χριστός να ηγείται των δώδεκα αποστόλων. Στα πόδια του Κυρίου προσπίπτουν η Μάρθα και η Μαρία. Δεξιά εξέρχεται από τον τάφο ο σαβανωμένος Λάζαρος. Κάποιος ανασηκώνει την επιτύμβια πλάκα, ενώ κάποιος άλλος, φέρει το χέρι στη μύτη του, αφού ο Λάζαρος μυρίζει μετά από τέσσερις μέρες παραμονής στον τάφο. Στο βάθος της εικόνας απεικονίζεται η πόλη της Βηθανίας [φωτ. 6].
Μια άλλη εικόνα του 1788 που προέρχεται από την Μονή του Αγίου Μηνά της επαρχίας Λάρνακας, εικονίζει τον Λάζαρο ένθρονο. Ο ζωγράφος της εικόνας Λεόντιος ιερομόναχος, μιμείται την εικονογραφία του ένθρονου Χριστού [φωτ. πάνω].
Τέλος, μια άλλη εικόνα ισταμένου Αγίου του 1858, προέρχεται από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου της Άλωνας [φωτ. 7]. Στις απεικονίσεις της Άλωνα και του Αγίου Μηνά, ο Άγιος Λάζαρος αποδίδεται με κοντό καστανό γένι.
Πηγή: 1. Κώστας Γερασίμου, Η Κατά Κίτιον Αγιογραφική Τέχνη, σ. 199, έκδ. Ιερά Μητρόπολη Κιτίου, Λάρνακα 2002. 2. Χαράλαμπος Γ. Χοτζακόγλου, Ο Άγιος Λάζαρος και η Κύπρος, σσ. 9, 11, 14, 16, 17, 18, Λάρνακα 2010.
