Ξένιας Παντελή, θεολόγου

Το Τριώδιο αποτελεί το κινητό εκείνο τμήμα του εκκλησιαστικού έτους που προπαρασκευάζει για τον άξιο εορτασμό των Παθών και της Αναστάσεως με ανάλογα βιώματα, πνευματική καλλιέργεια και συμμετοχή, με αγώνα μετανοίας, προσευχής και νηστείας. Περιλαμβάνει δέκα Κυριακές. Από την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου μέχρι τον Εσπερινό του Μ. Σαββάτου.

Διαιρείται σε δύο τμήματα. Το προ της Νηστείας (Κυριακή Τελώνου και Φαρισαίου, Ασώτου, Απόκρεω, Τυροφάγου) και το τμήμα εκείνο που περιλαμβάνει τη Μεγάλη Τεσσαρακοστήςκαι τη Μ. Εβδομάδα (Α’ Κυριακή των Νηστειών – της Ορθοδοξίας, Β’ Κυρ. Νηστειών- Αγ. Γρηγορίου Παλαμά, Γ’ Κυρ. Νηστειών- Σταυροπροσκυνήσεως, Δ’ Κυρ. Νηστειών – Αγ. Ιωάννου της Κλίμακος, Ε’ Κυρ. Νηστειών- Οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας, Στ’ Κυρ. Νηστειών- Βαΐων και η Μεγάλη Εβδομάδα).  Το Τριώδιο διαμορφώθηκε σε τελική μορφή γύρω στον 15ο αιώνα. Ονομάστηκε Τριώδιο γιατί οι Κανόνες κατά τις καθημερινές ακολουθίες του Όρθρου περιλαμβάνουν τρεις ωδές την η’, θ’ και μια από τις πρώτες ωδές.

Κυριακή Τελώνου και Φαρισαίου: Ακούμε στην εκκλησία τη γνωστή παραβολή του Τελώνη και του Φαρισαίου. Ο Τέλώνης, αν και αμαρτωλός δικαιώθηκε, λόγω της ταπείνωσης και της μετάνοιάς του. Αντίθετα ο Φαρισαίος κατακρίθηκε λόγω της έπρσης του εγωϊσμού και της αλαζονείας του. Η συντριβή της καρδιάς και η ταπεινόφρονη αποφυγή του φαρισαϊκού εγωισμού ανοίγει τις πύλες της αληθινές μετάνοιας και του θείου ελέους.

Κυριακή Ασώτου: Στην εκκλησία μας ακούμε την υπέρπχη παραβολή του ασώτου υιού ή του σπλαγχνικού πατέρα, ο οποίος δέχεται με αγάπη το μετανοημένο παιδί του.Τονίζεται το πνεύμα της μετάνοιας και το μεγαλείο της χριστιανικής ελευθερίας.

Κυριακή της Απόκρεω: Προηγείται το Ψυχοσάββατο υπέρ «πάντων των απ’ αιώνος κοιμηθέντων ευσεβώς επ’ ελπίδι αναστάσεως ζωής αιωνίου». Ακολουθεί την Κυριακή η υπόμνηση της μελλούσης κρίσεως και η προτροπή για μετάνοια. Ο Χριστός εμφανίζεται επί θρόνου δόξης.

Κυριακή της Τυροφάγου ή του απωλεσθέντος Παραδείσου της τρυφής: Μετά την προπαρασκευή των ψυχών προς μετάνοια αρχίζει και η σωματική συμμετοχή στη νηστεία.

Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή, που αρχίζει από την καθαρά Δευτέρα, έχει βασικό χαρακτηριστικό της την εγκράτεια και τη νηστεία. Προβάλλει συνταρακτικά πρότυπα τα οποία καλούμαστε να μιμηθούμε για να βιώσουμε την Ανάσταση του Χριστού.

Η πρώτη Κυριακή της Μ. Τεσσαρακοστής ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας.Εορτάζουμε την οριστική αναστήλωση των εικόνων. Η γιορτή αυτή καθιερώθηκε την  εποχή της αυτοκράτειρας του Βυζαντίου Θεοδώρας, το έτος 843, όποτε και αναστηλώθηκαν οι  άγιες εικόνες.  Είναι η νίκη και ο θρίαμβος της Ορθοδοξίας εναντίον των αιρέσεων και της πλάνης.

Ακολούθως η δεύτερη Κυριακή των Νηστειών ορίσθηκε εις μνήμη του υπερασπιστή της Ορθοδοξίας Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης που έζησε το δέκατο τέταρτο αιώνα. Η Εκκλησία προβάλλει το παράδειγμα του Αγίου Γρηγορίου  προς μίμηση από τους πιστούς. Κεντρικό θέμα η νηστεία, η προσευχή και η έντονη άσκηση της ελεημοσύνης. Αυτά βοηθούν τον εσωτερικό καθαρμό. Πρότυπο ο Αγ. Γρηγόριος ο Παλαμάς. Στο πρόσωπο του συγκεντρώνεται σοφία και γνώση που ανθίζουν από μια βαθιά ορθόδοξη πίστη.

Η Τρίτη Κυριακή των Νηστειών είναι η Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως . Η Εκκλησία προβάλλει προς προσκύνηση τον Τίμιο και ζωοποιό Σταυρό ψάλλοντας τον ύμνο «Τον Σταύρον σου προσκυνούμεν και την αγίαν σου Ανάστασιν δοξάζομεν», υπενθυμίζοντας στους πιστούς ότι πλησιάζει η χαρούμενη μέρα της Αναστάσεως. Τώρα υμνείται ο Σταυρός, ο «της εγέρσεως Χριστού τας αυγάς φωτοβολείν». Ο άνθρωπος τοποθετείται απέναντι στο Σταυρό. «Όστις θέλει οπίσω μου ελθείν απαρνησάσθω εαυτόν και αράτω τον σταυρόν αυτού». Ο Σταυρός προβάλλεται στη μέση της Μ. Τεσσαρακοστής ως στήριγμα και βοήθεια προς τους πιστούς για να αντλήσουν δύναμη και να συνεχίσουν τη νηστεία και τον πνευματικό τους αγώνα.

Ακολουθεί η Τέταρτη Κυριακή, όπου γιορτάζουμε τη μνήμη του Οσίου Ιωάννου, του συγγραφέα της Κλίμακος, ενός βιβλίο με πνευματικές διδαχές που γράφτηκε ώστε «ώσαν κάποια κλίμαξ (σκάλα) που θα φθάνει τις πύλες του Ουρανού θα ανεβάζει εκεί σώους και αβλαβείς όσους θέλουν ».  Μετά την άσκηση ο δρόμος της ανυψώσεως. Ο Άγιος  Ιωάννης της Κλίμακος προσφέρει την ανθρώπινη εμπειρία της μυστικής ανόδου.

Παράλληλα κατά την εβδομάδα αυτή κατά την ημέρα Πέμπτη ψάλλεται η ακολουθία του Μεγάλου κατανυκτικού Κανόνα. Πρόκειται για  το εκτενές ποίημα του σημαντικού Μελωδού της Εκκλησίας, Αρχιεπισκόπου Κρήτης Ανδρέα που αποτελείται από 280 τροπάρια. Στο έργο αυτό περιέχεται ολόκληρη η ιστορία της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης και μέσω αυτού  η Εκκλησία καλεί τον άνθρωπο να μιμηθεί τις αρετές .

Κατά την Πέμπτη Κυριακή των Νηστειών τελεί η Εκκλησία μας την μνήμη της Οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας. Η oσία Μαρία έζησε πιθανώς τoν 4o αιώνα στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτoυ, μια πόλη πλoύσια, αλλά αρκετά διεφθαρμένη εκείνη την επoχή. Έτσι λoιπόν και η Μαρία ήδη από την ηλικία των 12 ετών, χάρις στην απαράμιλλη φυσική oμoρφιά της παρεκτράπηκε στην αμαρτία, την πoρνεία και τη φιληδoνία, παρασέρνοντας κι άλλες ψυχές. Ωστόσο, όταν εμποδίστηκε από θεϊκή αόρατη δύναμη να εισέλθει στο ναό,  πρoσευχήθηκε με μεγάλη συναίσθηση της αμαρτωλότητάς της στη Μητέρα τoυ Χριστoύ, στην Παναγία μας να μεσιτεύσει στoν Υιό της και να συγχωρέσει τις αμαρτίες της. Τα δάκρυα μετανοίας της ήταν ασταμάτητα. Σε ένδειξη λοιπόν έμπρακτης και αληθινής μετάνοιας πήγε στην έρημο, όπου έζησε υπερφυσδικα 47 χρόνια με άσκηση και προσευχή. Προς το τέλος της ζωής της, την συνάντησε ένας ιερομόναχος, ο αββάς Ζωσιμάς, ο οποίος την εξομολόγησε και την κοινώση των Αχράντων Μυστηρίων

Η επόμενη Κυριακή είναι η Κυριακή των  Βαΐων  και εορτάζεται  η θριαμβευτική είσοδος του Ιησού στα Ιεροσόλυμα. Ο Χριστός εισέρχεται στα Ιεροσόλυμα «επί πώλον όνου». Πορεύεται ο Χριστός  και οι Ισραηλίτες τον υποδέχονται με τιμές ως Βασιλιά. Εκείνος δεν δίνει ιδιαίτερη σημασία στις τιμές, δεν περιορίζεται στο πανηγύρι, στην πρόσκαιρη δόξα, αλλά προχωρεί στο σταυρό και την Ανάσταση.

Η είσοδος του Χριστού στα Ιεροσόλυμα είναι τελικά η είσοδος του μαρτυρίου στην επίγεια ζωή του Κυρίου. Σε λίγες ημέρες θα μαρτυρήσει και θα θανατωθεί στο σταυρό, για να θανατώσει το θάνατο και να χαρίσει τη ζωή.

Ακολουθεί η Μεγάλη Εβδομάδα, η εβδομάδα των Παθών του Κυρίου μας. Τα τρία πρώτα βράδια ψάλλεται στην εκκλησία μας η ακολουθία του Νυμφίου. Νυμφίος είναι ο Χριστός και νύμφη η Εκκλησία, μα και η κάθε ανθρώπινη ψυχή. Καλούμαστε σε εγρήγορση και πνευματική αφύπνιση, ώστε να μην μείνουμε έξω του νυμφώνος Χριστού, της Βασιλείας των Ουρανών. Γι’ αυτό και η Εκκλησία μας ψέλνει τον υπέροχο ύμνο «ιδού ο Νυμφίος έρχεται εν τω μέσω της νυκτός…». Τη Μ. Πέμπτη εορτάζουμε τα εξής τέσσερα σωτηριώδη γεγονότα: 1) τον ιερό νιπτήρα, 2) τον Μυστικό Δείπνο, κατά τον οποίο ο Κύριος μας παρέδωσε το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, 3) την υπερφυά προσευχή του Χριστού στον κήπο της Γεσθημανής και 4) την προδοσία του Ιούδα και τη σύλληψη του Κυρίου. Τη Μ. Παρασκευή επιτελούμε τα σωτήρια και φρικτά Πάθη του Κυρίου μας, τη Σταύρωση και το θάνατο στο Σταυρό. Το Μ. Σάββατο είναι η εις Άδου Κάθοδος του Κυρίου μας. Ο Χριστός κατεβαίνει στον άδη και καταργεί το κράτος του άδου και του θανάτου. Μας χαρίζει την αιώνια ζωή και λύτρωση.

Εν κατακλείδι, η  Μεγάλη  Τεσσαρακοστή μάς προετοιμάζει με τη χάρη του Θεού και τη δική μας προσπάθεια, στην ταπεινοφροσύνη, στη μετάνοια,  την άσκηση, την νηστεία και προσευχή για τη συμμετοχή μας στη θεία Κοινωνία. Στην πορεία των ημερών η δική μας προσπάθεια παίζει βασικό ρόλο για να επέλθει  σε εμάς η χάρις του Θεού . Η είσοδος μας στο χώρο του αγίου και η ζωή μας μέσα στον κόσμο του «φρικτού» και συνάμα «γοητευτικού μυστηρίου» της ανθρώπινης ύπαρξης μπορεί να γίνει πραγματικότητα.

Ξένια Παντελή,

Θεολόγος.