Γιατί αλήθεια νηστεύουν οι Χριστιανοί ακόμη; Για τους περισσότερους ανθρώπους, η ζωή έχει αρκετά προβλήματα για να της επιβάλουμε μόνοι μας επιπλέον όρια στο τι θα φάμε, τι θα πιούμε και τι θα κάνουμε ορισμένες μέρες της εβδομάδος και κατά τη διάρκεια μακρών περιόδων μέσα στο εκκλησιαστικό έτος. Νοιάζεται πραγματικά ο Θεός αν θα φάμε κρέας την Παρασκευή ή αν θα αδειάσουμε το ψυγείο μας από όλα τα γαλακτοκομικά τη Μεγάλη Σαρακοστή; Έχει καμιά σημασία;

Στο ερώτημα αυτό μερικοί έχουν προσθέσει άλλη μια ένσταση για την νηστεία· αφορά στην υποκρισία που συχνά τη συνοδεύει: αρνιόμαστε να απολαύσουμε κάποια φαγητά για πνευματικούς λόγους, αλλά δεν κάνουμε καμιά προσπάθεια να αλλάξουμε τη συμπεριφορά μας απέναντι στους αδελφούς μας. Υπάρχει και αποδίδεται στον Μ. Βασίλειο και στον Ιωάννη τον Χρυσόστομο ένας καταγγελτικός λόγος που τοποθετεί το ζήτημα με οδυνηρή ακρίβεια: «Απέχετε από το κρέας και καταβροχθίζετε τον αδελφό σας!».

Κατά τον άγιο Ιωάννη τον Σιναΐτη, ο αληθινός κίνδυνος έγκειται στην τρυφηλότητα. «Γαστριμαργία εστί κοιλίας υπόκρισις…», μας βεβαιώνει, «κοιλίαν περικόψωμεν εννοία πυρός. Ζητήσωμεν δε γαρ και ευρήσομεν τα παρ’ ημίν ναυάγια ταύτην μόνην εργαζομένην». Αυτή είναι μια αντίληψη που συναντάται στα ασκητικά έργα των Πατέρων της Εκκλησίας, είτε απευθύνονται σε λαϊκούς είτε σε μοναχούς. Ο άγιος Ιωάννης ο Κασσιανός, για παράδειγμα, μας δίνει τον λόγο της νηστείας με πολύ απλά λόγια: είναι, λέει, «για να αποφεύγουμε το πολύ φαγητό και το γέμισμα της κοιλιάς μας…Η τροφή πρέπει να λαμβάνεται στον βαθμό που χρειάζεται για να στηρίζει τη ζωή μας, και όχι για να μας υποδουλώνει στην παρόρμηση της επιθυμίας. Τρώω με μέτρο και λογική σημαίνει διατηρώ το σώμα σε καλή υγεία και δεν το αποστερώ από την αγιότητα».

Οι παρατηρήσεις αυτές βασίζονται στην ποιμαντική εμπειρία των Πατέρων, ωστόσο η λογική πίσω απ’ αυτές έχει τις ρίζες της στην Αγία Γραφή, στους λόγους παραδείγματος χάριν του Αποστόλου Παύλου: «…και της σαρκός πρόνοιαν μη ποιείσθε εις επιθυμίαν» (Ρωμ.13:14).

Η ασκητική παράδοση της αρχαίας Εκκλησίας υποδεικνύει πολλούς λόγους για τους οποίους νηστεύουμε. Η σωστή νηστεία καθαρίζει το σώμα από τις τοξίνες, διευκολύνει την προσευχή, βοηθά στον έλεγχο των διαφόρων «παθών» και πειρασμών, και ενθαρρύνει την αλληλεγγύη με τους αδελφούς μας. Αυτή η παράδοση όμως, επιμένει σε μια προσέγγιση της νηστείας που συχνά σήμερα λησμονείται:ισορροπία και μέτρο. Είμαστε ικανοί να απορροφηθούμε από μια σχολαστική «μελέτη συστατικών», για να βεβαιωθούμε ότι αυτό που θα αγοράσουμε δεν περιέχει ούτε μόριο γαλακτοκομικών· είμαστε ικανοί να λιμοκτονήσουμε, βάζοντας σε κίνδυνο την υγεία μας, και μετά να καμαρώνουμε για την «επιτυχία» μας και να κατακρίνουμε τους λιγότερο ζηλωτές από μας (πράγμα που αποτελεί παρωδία της αρετής της νηστείας)…

Για να αποφύγουμε την υπερηφάνεια γύρω από την νηστεία είναι υγιές και συνετό να χαλαρώνουμε από καιρού εις καιρόν το διαιτολόγιο. «Να μετριάζετε την ένταση της συνηθισμένης πρακτικής σας» συμβουλεύει ο άγιος Διάδοχος Φωτικής. «Πρέπει να κρατούμε κρυμμένο το μυστήριο του ελέγχου του εαυτού μας». Όταν υπάρχει κίνδυνος να προσβάλουμε τους άλλους χάριν της νηστείας, μια υγιής εμπειροτεχνική μέθοδος είναι η συμβουλή του Αποστόλου Παύλου «παν το παρατιθέμενον εσθίετε»(Α΄Κορ. 10:27).

Παρά ταύτα, η συμβουλή αυτή δεν μας απαντά στο γιατί καλούμαστε να αποδεχθούμε τον κανόνα της νηστείας, είτε πρόκειται για ολική αποχή για μικρά διαστήματα είτε για περιορισμένο διαιτολόγιο κατά τις Σαρακοστιανές περιόδους. Ο Ευάγριος ο Μοναχός, ένας ασκητής που πέθανε στην Αιγυπτιακή έρημο το 339, μας εξηγεί ποιοι είναι οι πραγματικοί λόγοι που η νηστεία κατέχει εξέχουσα θέση στη Χριστιανική ζωή. « Νήστεψε ενώπιον του Κυρίου ανάλογα με την αντοχή σου, διότι αυτό θα σε καθαρίσει από τις φαυλότητες και τις αμαρτίες σου· η νηστεία εξυψώνει την καρδιά, αγιάζει τον νου, απομακρύνει τους δαίμονες και σε προετοιμάζει για την παρουσία του Θεού…Η αποχή από τις τροφές λοιπόν θα έπρεπε να είναι ζήτημα δικής σου επιλογής και ασκητικό καθήκον». Ο Ηλίας ο Πρεσβύτερος, ιερομόναχος του 11ου-12ου αιώνα, συγκεκριμενοποιεί αυτόν τον στόχο με μια εικόνα από τη Μέλλουσα Βασιλεία. Όποιος ασκεί νηστεία και αδιάλειπτη προσευχή, «το ένα σε συνδυασμό με το άλλο θα επιτύχει τον στόχο του», θα φθάσει στην πόλη από όπου «απέδρα οδύνη, λύπη, και στεναγμός».

Πράγματι, η νηστεία τότε μόνον έχει νόημα, όταν ασκείται με την προοπτική της Βασιλείας του Θεού. Όσο κι αν εξυπηρετεί στον καθαρισμό του σώματος και στον έλεγχο των παθών της πολυφαγίας και της τρυφηλότητας, όλα αυτά μόλις και μετά βίας δικαιολογούν τους κόπους της. Ο κανόνας της νηστείας έχει ένα βασικό σκοπό: να μας προετοιμάσει για την εορτή που ακολουθεί. Απέχουμε απολύτως από την τροφή πριν λάβουμε τη Θεία Ευχαριστία, όχι απλώς για να αδειάσουμε την κοιλιά μας, αλλά για να μας δημιουργηθεί η πείνα για την αληθινή Ευχαριστία, τον ουράνιο Άρτο, που προετοιμάστηκε για μας προ καταβολής κόσμου. Το ίδιο ισχύει και για τις μακρές περιόδους νηστείας κατά τη διάρκεια του Λειτουργικού έτους. Είναι εξαιρετικά βοηθητικές στο ζωτικό καθήκον να «αγιάζουμε τον χρόνο», να ανοίγουμε την καρδιά και τον νου στις υπερβατικές πραγματικότητες και στην υπόσχεση της «εν ημίν ελπίδος».

Η νηστεία τότε βρίσκει την πραγματική της διάσταση μέσα στην όλη μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας, η οποία τρέφει και καθοδηγεί τον πιστό πρός την αιώνια ζωή, τερπνότητα και ειρήνη της Βασιλείας του Θεού. Μας ανυψώνει πάνω από τις καθημερινές ανάγκες της εγκόσμιας ύπαρξης μας, για να μας θέσει στην τροχιά που θα μας οδηγήσει από τούτη τη ζωή στην αιώνια. Η νηστεία δεν αποτελεί μυστήριο με την κυριολεκτική σημασία του όρου· είναι όμως βαθύτατα μυστηριακή αλλά και εσχατολογική στον βαθμό που αγιάζει την παρούσα ζωή και δραστηριότητα μας, βαθαίνει και εντείνει την προσευχή μας, την προσωπική και την κοινή, και δημιουργεί στα εσώτατα βάθη μας μια ζωτική δίψα για τον υπεσχημένο Άρτο, για την αιώνια γιορτή που προσδοκούμε.

Η νηστεία είναι μια υπόμνηση ότι ο δρόμος της δόξης είναι ο δρόμος του Σταυρού. Μπορεί να μας ξεβολεύει κάπως: ματαιώνει την τάση μας για στιγμιαία ικανοποίηση και με πικρό τρόπο μας υπενθυμίζει ότι πολλοί άνθρωποι στον πλανήτη μας πηγαίνουν για ύπνο πεινασμένοι κάθε βράδυ. Όλα αυτά όμως είναι για καλό. Αυτές οι μικρές δυσκολίες στρέφουν το σώμα, τον νου και την ψυχή προς το ουσιώδες: προς την ουράνια πόλη στην οποία η ψυχή αγάλλεται, ο νους αγιάζεται, οι δαίμονες κατατροπώνονται και εμείς κατοικούμε αιωνίως μέσα στην παρουσία του Θεού.
(π. Ιωάννης Μπρεκ, Στα χέρια του Θεού, Κείμενα Πίστης και Ελπίδας, Εκδ. «Εν πλω», Αθήνα 2009, σ. 95-101).