Ρένος Κωνσταντίνου, θεολόγος

Εισαγωγή
«Η οικουμενική διάσταση της καθολικής εκκλησίας στην ευχαριστιακή ενότητα» είναι το θέμα της παρούσας μελέτης. Προτού όμως γίνει προσπάθεια για όσο το δυνατόν πιο διεξοδική ανάλυση του θέματος, επιβάλλεται κατ’ αρχήν να σταθούμε σε τρία βασικά σημεία – έννοιες, απαραίτητα για την κατανόηση της πραγματείας αυτής.
Η πρώτη έννοια είναι η «οικουμενική διάσταση» ή «οικουμενικότητα». Τι εννοούμε λοιπόν όταν μιλάμε για οικουμενική διάσταση της Εκκλησίας; Ο όρος αυτός έχει πρωτίστως γεωγραφική σημασία. Σημαίνει κυρίως την παγκόσμια διάσταση της Εκκλησίας.
Η οικουμενικότητα της Εκκλησίας φάνηκε την ημέρα της Πεντηκοστής. Οι Απόστολοι φωτισμένοι και ενισχυμένοι από το Άγιο Πνεύμα γίνονται κήρυκες του ευαγγελίου στα πέρατα της οικουμένης. Αυτό αποτελούσε φυσικά υλοποίηση της εντολής που είχαν λάβει από τον ανεστημένο Χριστό: «πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη, βαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ ῾Αγίου Πνεύματος, 20 διδάσκοντες αὐτοὺς τηρεῖν πάντα ὅσα ἐνετειλάμην ὑμῖν·» .
Η Εκκλησία στη Θεία Λειτουργία και στη λατρεία της γενικότερα δεν έπαψε να προσεύχεται «ὑπὲρ τῆς οἰκουμένης». Στη Θεία Λειτουργία η οικουμενικότητα κατέχει κεντρική θέση. Η Θεία Λειτουργία τελείται «ὑπὲρ τῆς τοῦ κόσμου ζωῆς καὶ σωτηρίας».
Ας εξετάσουμε τώρα τον όρο «καθολική Εκκλησία» ή «καθολικότητα». Ο όρος αυτός δεν έχει ποσοτική – γεωγραφική έννοια, αλλά εστιάζεται περισσότερο στην εσωτερική, πνευματική πληρότητα της Εκκλησίας .
Η λέξη «καθολική» βρίσκεται σε αρχαία σύμβολα πίστεως. Στα κείμενα αυτά ο όρος «καθολική Εκκλησία» δεν χρησιμοποιείται με ποσοτική έννοια, για να δηλώσει δηλαδή τη γεωγραφική έκταση της Εκκλησίας. Αναφερότανε στην ακεραιότητα της πίστης ή της διδασκαλίας, στην πιστότητα της «Μεγάλης Εκκλησίας» προς την πλήρη και αρχέγονο παράδοση. «Καθολική» λοιπόν σήμαινε «ορθόδοξη» παρά «οικουμενική – παγκόσμια» . Η αληθινή καθολικότητα της Εκκλησίας δεν μπορεί να μετρηθεί με εξωτερικά σημεία. Δεν είναι θέμα γεωγραφίας και αριθμών .
Η καθολικότητα είναι ουσιώδες γνώρισμα της Εκκλησίας. Η κύρια σημασία του όρου βρίσκεται στον τρόπο με τον οποίο όλοι οι πιστοί ανά τον κόσμο τηρούν και βιώνουν τη μία και ορθή πίστη. Ο δεσμός που συνδέει τις τοπικές Εκκλησίες και τις διαχωρίζει από τις αιρετικές και σχισματικές ομάδες, είναι η άσπιλη διαφύλαξη της παρακαταθήκης της πίστης. Κάθε τοπική Εκκλησία δεν είναι μέρος ενός, ευρύτερου συνόλου, αλλά έκφραση του συνόλου, αφού μέσα από αυτή φανερώνεται ο ίδιος ο Χριστός, η ίδια η Εκκλησία . Απαραίτητη προϋπόθεση είναι φυσικά η κάθε τοπική Εκκλησία να κατάγεται από τους Αποστόλους και ο επίσκοπος της να έχει την αποστολική διαδοχή. Επίσης ο επίσκοπος να εκπληρώνει τα λειτουργήματα που ο Χριστός χορήγησε στους Αποστόλους και να είναι μάρτυρας της αλήθειας της πίστεως .
Ερχόμαστε τώρα στον όρο «ευχαριστιακή ενότητα». Ευχαριστιακή ενότητα είναι η ένωση όλων των πιστών στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, καθώς το ένα και μοναδικό αδιαίρετο σώμα και αίμα Χριστού διαδίδεται σε όλους. Μέσα από το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας αποκαλύπτεται η αληθινή καθολικότητα και ενότητα της Εκκλησίας, διότι το σώμα του Χριστού μεταδίδει τη θεία ζωή και διασφαλίζει την ενότητα των πιστών .

Α΄ Ενότητα: Η ενότητα των μελών της στρατευόμενης Εκκλησίας
στην Ευχαριστιακή σύναξη.
1. Η στρατευόμενη Εκκλησία.
Με το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας δια του Χριστού ενώνονται όλοι οι πιστοί μεταξύ τους, όπως αναφέραμε παραπάνω. Και εννοούμε εδώ τους πιστούς όλων των αιώνων. Όσοι δηλαδή πίστευσαν στο Χριστό και με το θάνατο τους αναχώρησαν από τον κόσμο αυτό και όσοι πιστεύουν τώρα στο Χριστό και βρίσκονται στην παρούσα ζωή. Όλοι αυτοί αποτελούν τον ένα λαό του Θεού και είναι μέλη του ιδίου μυστικού σώματος του Χριστού .
Υπάρχει, όπως κανείς αντιλαμβάνεται, μια διάκριση ανάμεσα στους πιστούς που απολαμβάνουν τα αγαθά της αιωνίου ζωής και προγεύονται του παραδείσου, με όσους βρίσκονται στη ζωή αυτή. Όσοι βρίσκονται στον κόσμο αυτό και αγωνίζονται κατά του κακού και των παθών, είναι η στρατευόμενη Εκκλησία. Η στρατευόμενη Εκκλησία έχει ως μέλη της ανθρώπους με ψυχοσωματική υπόσταση, οι οποίοι μάχονται για τον αγιασμό και τη σωτηρία τους . Είναι η καθαρά ορατή πλευρά της Εκκλησίας. Ονομάζεται «στρατευόμενη» διότι τα μέλη της είναι στρατιώτες οι οποίοι αγωνίζονται εναντίον του διαβόλου και της αμαρτίας.

2. Η ενότητα και κοινωνία της στρατευόμενης Εκκλησίας.
Ο άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων, στις «Κατηχήσεις» του και αναφερόμενος στον όρο «καθολική Εκκλησία», αναφέρει τα εξής σχετικά με την ενότητα των πιστών: «Ονομάζεται λοιπόν καθολική η Εκκλησία (….) γιατί φέρνει στην αληθινή λατρεία [και δια της αληθινής λατρείας ενώνει] όλες τις κατηγορίες ανθρώπων, άρχοντες και αρχόμενους, λόγιους και αγραμμάτους» .
Η μυστηριακή χάρη, είναι πάντοτε χάρη ένωσης και μάλιστα τριπλής: το Άγιο Πνεύμα μας ενώνει με το Χριστό, εντάσσοντας μας στο σώμα του. Μας ενώνει μεταξύ μας και μας καθιστά ένα καθολικό σώμα . Αυτό ισχύει κύρια και πρώτιστα για το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας.
Στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας ενωνόμαστε με το Χριστό και μεταξύ μας. Αυτό φαίνεται καλύτερα όταν κοινωνούμε. Μεταλαμβάνουμε απο τον ένα άρτο και το ένα ποτήριο, όπως το λέει ο απόστολος Παύλος: «ὅτι εἷς ἄρτος, ἓν σῶμα οἱ πολλοί ἐσμεν· οἱ γὰρ πάντες ἐκ τοῦ ἑνὸς ἄρτου μετέχομεν» . Η ενότητα των πιστών στη Θεία Ευχαριστία συντηρείτε και αυξάνεται με την αγάπη και την ειρήνη, όπως θα εξηγήσουμε στη συνέχεια.
Το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας είναι το κατεξοχήν μυστήριο της Εκκλησίας μας. Όλα τα υπόλοιπα μυστήρια περιστρέφονται και έχουν την αναφορά τους στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Στην ευχαριστιακή σύναξη όλοι οι πιστοί ενώνονται μεταξύ τους δια του Ιησού Χριστού. Η χάρη των μυστηρίων και πολύ περισσότερο του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας, όπως σημειώθηκε πιο πάνω, είναι χάρη ενώσεως. Είναι χάρη ενσωμάτωσης και αφομοίωσης στο σώμα του Χριστού, που είναι η Εκκλησία.
Στην αγία ανθρωπότητα του Χριστού όλα τα διαιρεμένα και χωρισμένα μεταξύ τους άτομα επαναφέρονται στην ενότητα ενός σώματος, ενός μοναδικού οργανισμού, που εμψυχώνεται από το Άγιο Πνεύμα, σε κοινωνία με το Χριστό που είναι η κεφαλή του σώματος της Εκκλησίας . Η Εκκλησία του Χριστού συγκροτείται με την μυστηριακή παρουσία του Κυρίου, που είναι ο υπέρτατος λειτουργός των μυστηρίων. Η παρουσία του Κυρίου στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, διασώζει αυθεντικά την καθολική ενότητα της Εκκλησίας .
Υπάρχουν όμως και κάποιες προϋποθέσεις για την μυστηριακή ένωση των μελών της στρατευόμενης Εκκλησίας μεταξύ τους στην Ευχαριστιακή σύναξη. Και πρώτα απ’ όλα χρειάζεται αδελφική διάθεση και ώθηση. Η αδελφότητα αποτελείται από αδελφούς. Η αδελφική διάθεση προηγείται από την ενσωμάτωση. Δεν μπορούμε να εισέλθουμε στην Εκκλησία και να ενωθούμε μεταξύ μας και με το Χριστό χωρίς κάποια ενωτική προδιάθεση. Η ενωτική διάθεση όμως και η αδελφική ώθηση προϋποθέτουν άρση του εγωϊσμού και αυταπάρνηση .
Μια άλλη βασική προϋπόθεση είναι η αγάπη. Η αγάπη αυτή αποτελεί απάντηση στην αγάπη του Θεού προς τον κόσμο. Τόσο πολύ αγάπησε ο Θεός τον κόσμο ώστε «τὸν υἱὸν αὐτοῦ τὸν μονογενῆ ἀπέσταλκεν εἰς τὸν κόσμον ἵνα ζήσωμεν δι᾿ αὐτοῦ» . Η αγάπη αυτή κατευθύνεται τόσο προς το Θεό, όσο και προς το συνάνθρωπο μας. Είναι η αγάπη που δίνει στην ενότητα της Εκκλησίας τη σημασία και την επικαιρότητα της. Η Εκκλησία είναι μια ένωση αγάπης, είναι αγάπη ως οργανισμός. Αυτό σημαίνει πως τα μέλη της είναι ενωμένα μεταξύ τους και με το Χριστό με την αγάπη. Επιπλέον σημαίνει πως με την αγάπη όλων για όλα, με την αγάπη ως την ίδια τη ζωή, φανερώνει το Χριστό και την αγάπη Του για τον κόσμο και σώζει τον κόσμο με την αγάπη του Χριστού .
Τέλος, μια άλλη βασική προϋπόθεση είναι η ελεημοσύνη, που αποτελεί έμπρακτη εκδήλωση της αγάπης. Ο ιερός Χρυσόστομος αναφέρει σχετικά: «Το θυσιαστήριο της αγίας Τράπεζας είναι σεβαστό λόγω της θυσίας που τίθεται πάνω σε αυτό. Το άλλο όμως, της ελεημοσύνης, όχι μόνο γι’ αυτό το λόγο, αλλά και διότι αποτελείται από το ίδιο το θύμα. Είναι ακόμη σεβαστή η αγία Τράπεζα, διότι είναι μεν πέτρινη στη φύση της, γίνεται όμως αγία επειδή δέχεται το σώμα του Χριστού. Το άλλο όμως θυσιαστήριο (της ελεημοσύνης) γιατί το ίδιο είναι σώμα Χριστού (.…). Συ δε λοιπόν τιμάς το ένα θυσιαστήριο γιατί δέχεται το σώμα του Χριστού, εκείνον όμως που είναι σώμα Χριστού τον περιφρονείς και μένεις αδιάφορος όταν τον βλέπεις να χάνεται. Τούτο το θυσιαστήριο μπορείς να το συναντήσεις παντού και στους δρόμους και τις πλατείες, μπορείς δε να τελείς θυσία σε αυτό ανα πάσα στιγμή» .
Στο σημείο αυτό, επιβάλλεται να αναφερθούμε στο ρόλο και το έργο του κλήρου, ως υπηρέτη της ενότητας της Εκκλησίας. Ο κλήρος είναι όργανο ενότητας. Ο κάθε ιερέας είναι διάκονος της ενότητας στην ενορία ή κοινότητα του. Η κοινότητα συγκεντρώνεται και ενώνεται δια του λειτουργού της, ο οποίος ορίστηκε με το μυστήριο της ιεροσύνης ως υπηρέτης των μυστηρίων του Θεού και της ενότητας της Εκκλησίας .
Οι ενορίες και κοινότητες ενώνονται μεταξύ τους δια του επισκόπου. Ο επισκοπικός βαθμός είναι κατ’ εξοχήν αποστολικό υπούργημα. Κάθε τοπική εκκλησία δια του επισκόπου της περιλαμβάνεται στην ολότητα της καθολικής Εκκλησίας .

Β’ Ενότητα: Η ενότητα στρατευόμενης και θριαμβεύουσας Εκκλησίας
στην Ευχαριστιακή σύναξη.
1. Η θριαμβεύουσα Εκκλησία
Αναφερθήκαμε προηγουμένως στη στρατευόμενη Εκκλησία. Ερχόμαστε τώρα να εξηγήσουμε τι είναι, ή καλύτερα ποια είναι η θριαμβεύουσα Εκκλησία. Θριαμβεύουσα Εκκλησία είναι οι κεκοιμημένοι πιστοί. Είναι οι πιστοί που τελείωσαν νικηφόρα τον επίγειο πνευματικό τους αγώνα και τώρα πλέον γεύονται της τρυφής του παραδείσου.
Η θριαμβεύουσα Εκκλησία ονομάζεται έτσι, διότι τα μέλη της εισήλθαν θριαμβευτές στην αιώνια ζωή, κατέκτησαν τα τρόπαια της νίκης και έλαβαν από τον Κύριο τα βραβεία των κόπων τους .
Στη θριαμβεύουσα Εκκλησία όμως, δεν συγκαταλέγονται μόνο οι ψυχές των δικαίων που έζησαν κάποτε στη γη, αλλά και ο πνευματικός κόσμος των αγγέλων. Ανήκουν στην επουράνια μερίδα της Εκκλησίας οι μυριάδες των αγγέλων και οι χιλιάδες των αρχάγγελων, αλλά και ο χορός των αγίων και δικαίων. Οι Προφήτες, οι Απόστολοι, οι Μάρτυρες, οι Δίκαιοι και γενικά όσοι ευαρέστησαν το Θεό κατά τον επίγειο βίο τους. Η θριαμβεύουσα Εκκλησία είναι η αόρατη πλευρά της Εκκλησίας, είναι κοινωνία πνευμάτων .

2. Η ενότητα στρατευόμενης και θριαμβεύουσας Εκκλησίας
Η Θεία Λειτουργία πολύ ορθά έχει χαρακτηριστεί ως «σύνοδος ουρανού και γης». Και τούτο διότι σε κάθε Θεία Λειτουργία, κατά την οποία τελείται το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, είναι παρών ο ίδιος ο Χριστός και σωματικά. Κοντά στο Χριστό βρίσκεται η Υπεραγία Θεοτόκος, οι Άγγελοι, ο χορός των Αγίων και οι «ἐν πίστει κοιμηθένετες». Όλοι μαζί συμμετέχουν στην Ευχαριστιακή σύναξη. Μέσα στον Άγιο Δίσκο βρίσκεται ενωμένη ολόκληρη η Εκκλησία.
Ο Χριστός είναι αυτός που ενώνει όλες τις γενεές των χριστιανών στη Θεία Ευχαριστία. Εκείνες που κλήθηκαν από την αρχή, μέχρι αυτές που θα κληθούν την ενδεκάτη ώρα. Αυτή η ενότητα νικά θριαμβευτικά τους χωρισμούς του χρόνου. Ο χρόνος δεν χωρίζει πλέον εκείνους που ζουν εν Χριστών με εκείνους που τελείωσαν με πίστη τον επίγειο βίο τους. Η στρατευόμενη και η θριαμβεύουσα Εκκλησία, οι ζώντες και οι κεκοιμημένοι είναι πλέον ένα σώμα εν Χριστώ. Δεν είναι παρά μόνο μία και μοναδική Εκκλησία .
Ακόμη και ο θάνατος έχει χάσει τη διαχωριστική του εξουσία μέσα στην Εκκλησία. Και τούτο διότι ο Χριστός είναι αυτός ο οποίος «τὰ τοῦ θανάτου κλεῖθρα διεσπάραξεν», όπως πολύ χαρακτηριστικά αναφέρει ένα τροπάριο του κανόνα του Μεγάλου Σαββάτου. Η νίκη του Σταυρού είναι η βάση όλης της χριστιανικής ύπαρξης. Στα μυστήρια της Εκκλησίας μας η νίκη αυτή γίνεται ξανά παρούσα και επίκαιρη .
Δεν υπάρχει λοιπόν καμιά αμφιβολία ότι μέσα στη Θεία Ευχαριστία γίνεται μια κοινωνία και ένωση Θεού και ανθρώπων, αγγέλων και ανθρώπων, ζώντων και κεκοιμημένων. Ο Χριστός αγκαλιάζοντας και ενώνοντας στον εαυτό Του «τὰ ἐπὶ τοῖς οὐρανοῖς καὶ τὰ ἐπὶ τῆς γῆς» , εκπληρώνοντας τα πάντα στον εαυτό Του όντας η ζωή της ζωής, προσφέρει τα πάντα στο Θεό Πατέρα .

Επίλογος
Η Θεία Ευχαριστία είναι λοιπόν το μυστήριο των μυστηρίων. Είναι το κεντρικό και κατεξοχήν μυστήριο της Εκκλησίας. Στο μυστήριο αυτό φανερώνεται και πραγματοποιείται η οικουμενικότητα, αλλά και η καθολικότητα της Εκκλησίας. Και τούτο διότι η Θεία Ευχαριστία ενώνει όλους τους πιστούς, σε οποιοδήποτε μέρος της γης και αν βρίσκονται. Η ένωση αυτή πραγματοποιείται με τη μυστηριακή χάρη που λαμβάνει κανείς με τη συμμετοχή του στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Η χάρη του μυστηρίου μας ενώνει με το Χριστό και μεταξύ μας. Κοινωνώντας Σώμα και Αίμα Χριστού γινόμαστε σύσσωμοι και σύναιμοι Χριστού και ταυτόχρονα γινόμαστε και οι πιστοί μεταξύ μας ένα ενιαίο και καθολικό σώμα.
Φυσικά για να επιτευχθεί η ενότητα χρειάζεται αδελφική διάθεση, άρση του εγωϊσμού, απλότητα καρδίας, ειρήνη εσωτερική και αγάπη, η οποία έμπρακτα μεταφράζεται σε ελεημοσύνη.
Η Θεία Ευχαριστία όμως μας ενώνει και με τους πιστούς που πέρασαν απο την παρούσα ζωή και τώρα βρίσκονται στη χώρα των ζώντων. Ενώνει δηλαδή τη στρατευόμενη με τη θριαμβεύουσα Εκκλησία. Ενώνει τους πιστούς που βρίσκονται στην παρούσα ζωή με τους πιστούς που μετέβησαν στην αιώνια ζωή, αλλά και με τις στρατιές των αγγέλων και αρχαγγέλων. Γι’ αυτό όπως, έχει ήδη σημειωθεί η Θεία λειτουργία είναι «σύνοδος ουρανού και γής». Όταν τελείται η Λειτουργία οι προφήτες διδάσκουν, οι απόστολοι κηρύσσουν το Ευαγγέλιο, ο Χριστός βρίσκεται ανάμεσα στους πιστούς, ο Θεός Πατέρας δέχεται την τελούμενη θυσία, το Άγιο Πνεύμα χορηγεί τη δική Του αγαλλίαση.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

– Βαρνάβας, Χωρεπίσκοπος Σαλαμίνος. Η θριαμβεύουσα Εκκλησία. Λευκωσία, 1987.
– Πορτελάνος, Στ. «Το σχίσμα Ρώμης – Κωνσταντινούπολης και η πολεμική αντιπαράθεση Ορθοδοξίας και Ρωμαιοκαθολικισμού». Στο Μ. Μπέγζος κ.α. Η Ορθοδοξία ως κληρονομιά. Η Ορθοδοξία σε Ανατολή και Δύση. τ. Β΄ Πάτρα: ΕΑΠ, 2002.
– Schmemann, Alexander. Ευχαριστία. Μετάφραση Ιωσήφ Ροηλίδη. Αθήνα: Ακρίτας, 2000.
– Φλωρόφσκυ, Γ. Το σώμα του ζώντος Χριστού. Μετάφραση Ι. Παπαδόπουλος. Αθήνα: Ακρίτας, 1987.