Τρύφωνας Παπαγιάννης, Θεολόγος

«Σταυρός ὁ φύλαξ πάσης τῆς Οἰκουμένης, Σταυρός ἡ ὡραιότης τῆς Ἐκκλησίας, Σταυρός βασιλέων το κραταίωμα, Σταυρός πιστῶν το στήριγμα, Σταυρός ἀγγέλων ἡ δόξα καί τῶν δαιμόνων το τραῦμα».

Η μεγάλη γιορτή της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού είναι ένας ακόμα σημαντικός εορτολογικός σταθμός της Εκκλησίας μας. Οι πιστοί τη μέρα αυτή καλούνται να τιμήσουν και να προσκυνήσουν τον Τίμιο Σταυρό του Κυρίου ώστε να αντλήσουν δύναμη και χάρη απ’ αυτόν. Δίνει επίσης την ευκαιρία σ’ όλους μας να σκεφτούμε ορισμένες βασικές αρχές και αλήθειες της πίστης μας, οι οποίες είναι συνυφασμένες με τη θεολογία του Σταυρού. Ο Τίμιος και Ζωοποιός Σταυρός αποτελεί το αγιότερο σημείο και το προσφιλέστερο σύμβολο της Ορθόδοξης Χριστιανικής πίστης και λατρείας. Αποτελεί το αναντικατάστατο χριστιανικό σύμβολο που χωρίς αυτό δε νοείται Εκκλησία του Σταυρωθέντος Χριστού. Τα Μυστήρια της Εκκλησίας μας τελειώνονται με την επίκληση του Παναγίου Πνεύματος και την επισφράγιση του Σταυρού. Καμία λειτουργική πράξη της Εκκλησίας μας δε μπορεί να τελεστεί χωρίς την ύπαρξη και την χρησιμοποίηση του συμβόλου αυτού. Οι ιερατικές ευλογίες είναι σταυρικές, οι ρυθμοί των ιερών ναών, τα ιερά σκεύη και τα άμφια αγιάζονται και διακοσμούνται με τον Τίμιο Σταυρό. Ως πιστοί χριστιανοί φέρουμε πάνω μας το σταυρό, από τη στιγμή της γέννησης μέχρι και το θανατό μας όπως επίσης σταυρός υπάρχει στα σπίτια μας, στ’ αυτοκίνητα και τους τόπους εργασίας μας. Όμορφη είναι η σκηνή της μητέρας που σταυρώνει το παιδί της όταν είναι άρρωστο, όταν κοιμάται ἠ όταν φεύγει για το σχολείο; Ακόμη και ο τάφος του χριστιανού ευλογείται με τον Σταυρό. Σε κάθε εύκολη ή δύσκολη στιγμή της ζωής μας κάνουμε το σχήμα του σταυρού για πνευματική ενίσχυση, ενδυνάμωση, καθώς και για δοξολογία αλλά κι ευχαριστία προς τον Δημιουργό Θεό. Ο χριστιανός αρχίζει και τελειώνει τη μέρα του κάνοντας το Σταυρό του. Η Ορθόδοξη Εκκλησία μας, η οποία διασώζει ανόθευτη την βιβλική και πατερική διδασκαλία, αποδίδει την προσήκουσα τιμή στο Σταυρό του Χριστού, ως το κατ’ εξοχήν όργανο και σύμβολο της απολύτρωσης του ανθρωπίνου γένους. Σε αντίθεση με κάποιους ετερόδοξους, που είτε αδιαφορούν να αποδώσουν τιμή στο Σταυρό (Προτεσταντισμός), είτε πολεμούν ευθέως Αυτόν, ως ειδωλολατρικό σύμβολο (Mάρτυρες του Ιεχωβά). Η Εκκλησία μας θέσπισε πολλές τελετές προσκύνησης και τιμής του Σταυρού καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, με αποκορύφωμα τη μεγάλη αυτή γιορτή στις 14 Σεπτεμβρίου.

 Ο Σταυρός του Κυρίου αποτελεί για τη χριστιανική πίστη κορυφαίο σύμβολο θυσίας και αγιασμού, γιατί η σημασία του είναι πραγματικά τεράστια. Ο Σταυρός μαζί με την Ανάσταση λειτουργούν ως δυο βασικοί άξονες πάνω στους οποίους κινείται η ζωή των πιστών χριστιανών. Η Ανάσταση έπεται του Σταυρού και προϋποθέτει το Σταυρό και ο Σταυρός προμηνύει την Ανάσταση. Χωρίς Σταυρό δεν γίνεται Ανάσταση. Πάνω σε αυτές τις αρχές στηρίζεται η θεολογία του Σταυρού και η σπουδαία σημασία του για τη ζωή της Εκκλησίας.

Ο μέγας απόστολος των Εθνών Παύλος, ο κατ’ εξοχήν θεολόγος του Σταυρού, τονίζει συχνά στις θεόπνευστες επιστολές του ότι ο Σταυρός του Χριστού είναι γι’ αυτόν και για την Εκκλησία καύχηση. «εμοί δε μη γένοιτο καυχάσθαι ει μη εν τω σταυρώ του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού» (Γαλ.6:13), διότι « ο λόγος γαρ ο του σταυρού τοις μεν απολλυμένοις μωρία εστί τοις δε σωζομένοις ημίν δύναμις Θεού εστι,»(Α΄Κορ. 1:17».

Ο Σταυρός πριν τη μεγάλη σταυρική θυσία του Χριστού ήταν φονικό όργανο εκτέλεσης κακούργων. Όποιος πέθαινε δια της σταύρωσης  χαρακτηρίζονταν «επικατάρατος» (Γαλ.3:1). Αφότου όμως ο σαρκωμένος Θεός πέθανε ως κακούργος πάνω στο εγκάρσιο ξύλο, αυτό κατέστη πηγή απολύτρωσης. Από μέσο θανάτωσης μεταβλήθηκε σε ακένωτη πηγή ζωής, από αποκρουστικό και απαίσιο όργανο των δημίων έγινε φωτεινό σύμβολο και δίαυλος ευλογιών, από ξύλο πόνου και ωδίνων κατέστη καταφύγιο ανάπαυσης και χαράς. Η παράδοξη αυτή και μεγάλη αλλαγή συντελέσθηκε επειδή η άμετρη θεία αγάπη και ευσπλαχνία δε λειτούργησε εκδικητικά προς την ανθρώπινη αγνωμοσύνη και κακουργία. Μέσα στην απύθμενη θεία φιλανθρωπία δεν υπάρχει «χώρος» για μίσος, θυμό και εκδίκηση. Ο Θεός, ως η απόλυτη αγάπη (Α΄ Ιωάν.4:8,) αντί εκδίκησης ανταπέδωσε στον άνθρωπο ευσπλαχνία και του δώρισε τη λύτρωση από τα πικρά δεσμά της αμαρτίας και του κακού και του χάρισε την αιώνια ζωή.  Χάρη λοιπόν στην άμετρη αγάπη του Θεού, το φρικτό φονικό όργανο των ανθρώπων μετεβλήθη σε πηγή αγιασμού και απολύτρωσης. Ο Σταυρός του Χριστού αποτελεί πλέον την ενοποιό δύναμη της ανθρωπότητας. Αν το ξύλο της γνώσεως του καλού και του κακού στην Εδέμ (Γεν. Κεφ γ΄ ) έγινε πρόξενος κακού και έχθρας του ανθρωπίνου γένους, το ξύλο του Σταυρού έγινε σημείο επανένωσης των ανθρώπων στο Σώμα Του Κυρίου Ιησού Χριστού. Τα δύο εγκάρσια ξύλα, που συνθέτουν το σύμβολο του Σταυρού, συμβολίζουν την ένωση των ανθρώπων με το Θεό (κάθετο ξύλο) και την ένωση των ανθρώπων μεταξύ τους (εγκάρσιο ξύλο). Φυσικά η ένωση των ανθρώπων περνά αναγκαστικά από τη σχέση τους με το Θεό. Το εγκάρσιο ξύλο παριστά, επίσης, τα δύο χέρια του Εσταυρωμένου Λυτρωτή μας, τα οποία είναι ανοιγμένα για να αγκαλιάσουν ολόκληρη την ανθρωπότητα.

Η Εκκλησία μας ψάλλει θριαμβευτικά: «Κύριε όπλον κατά του διαβόλου τον σταυρόν Σου ημίν δέδωκας, φρύττει γαρ και τρέμει μη φέρων καθοράν αυτού την δύναμιν, ότι νεκρούς ανιστά και θάνατον κατήργησεν». Το σύμβολο του Τιμίου Σταυρού είναι το θαυμαστό φυλακτήριο των πιστών. Δεν υπάρχει αγιαστική πράξη της Εκκλησίας μας που να μην σταυρώνονται οι πιστοί, δεν υπάρχει στιγμή προσευχής που να μην κάμνουμε το σημείο του Σταυρού, δεν υπάρχει δύσκολη στιγμή που να μην αγιάζουμε το σώμα μας με το σημείο του Σταυρού για να θωρακιζόμαστε έτσι κατά των δυνάμεων του κακού. Ο Τίμιος Σταυρός αντικατέστησε όλα τα δεισιδαίμονα και αναποτελεσματικά φυλακτήρια του παρελθόντος. Οι πιστοί πλέον φέρουν με καμάρι Αυτόν ως πολύτιμο και αποτελεσματικό φυλακτήριο κατά του κακού, αλλά και ως ομολογία της πίστης τους στην μεγάλη απολυτρωτική θυσία του Χριστού. Η κατάσταση της κατάνυξης και της χαρμολύπης που δημιουργεί στην ψυχή μας η παρουσία και θέα του Τιμίου Σταυρού μας κάνει να υπομένουμε με καρτερία και υπομονή τα προβλήματα της ζωής, δηλαδή να υπομένουμε τον προσωπικό μας σταυρό (Ματθ.16:24), ελπίζοντας στην επερχόμενη ανάσταση, μεταφορικά και κυριολεκτικά. Αυτή η ακράδαντη πίστη μας δίνει δύναμη και μας κάνει να αντιμετωπίζουμε τη ζωή με αισιοδοξία.

 Η ελληνορθόδοξη παράδοσή μας έχει ως βάση την Παύλειο αρχή «ει δε απεθάνομεν συν Χριστώ, πιστεύομεν ότι και συζήσομεν αυτώ, ειδότες ότι Χριστός εγερθείς εκ νεκρών ουκέτι αποθνήσκει, θάνατος αυτού ουκέτι κυριεύει»(Ρωμ.6:8-9)  Για να μπορεί όμως ο άνθρωπος να λάβει τον θείο αγιασμό μέσω του Σταυρού είναι απαραίτητο να πιστέψει στο Λυτρωτή Χριστό και στην σταυρική απολυτρωτική Του Θυσία.

Η μεγάλη γιορτή της Παγκόσμιας Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού είναι μια ακόμα ευκαιρία για όλους μας να σκεφτούμε τις άπειρες δωρεές του Θεού στη ζωή μας. Να στρέψουμε το βλέμμα μας στο εκθαμβωτικό φως του Σταυρού προκειμένου να διαλύσουμε το σκοτεινό έρεβος των αμαρτιών της ψυχής μας. Ή αποδεχόμαστε τη λυτρωτική δύναμη του Σταυρού του Χριστού και σωζόμαστε, ή παραμένουμε δούλοι της αμαρτίας και φορείς του κακού και χανόμαστε. Η κλήση προς τη λύτρωση είναι πάντα ανοιχτή, φτάνει να πάρουμε τη μεγάλη απόφαση και να την αποδεχτούμε.

 Σταυρώνω τά πάθη μου και  απαρνούμαι τον παλαιό άνθρωπο που φέρω μέσα μου, αποβάλλοντας την αμαρτωλή και εγωιστική μου διάθεση, την φιλαυτία και τον εγωκεντρισμό μου.

 Ο Απόστολος των Εθνών, στην προς Γαλάτας Επιστολή  αναφέρει χαρακτηριστικά: «Οἱ δε τοῦ Χριστοῦ τήν σάρκα ἐσταύρωσαν σύν τοῖς παθήμασι καί ταῖς ἐπιθυμίαις». Αποτελέσματα της ανθρώπινης αυτής φιλαυτίας είναι η ολιγοπιστία, η αδιαφορία και η εκμετάλλευση προς συνάνθρωπο, η φιληδονία, η σαρκολατρεία, η φιλαργυρία, η συκοφαντία και κάθε ενέργεια με την οποία πληγώνουμε τους συνανθρώπους μας. Ο ἀνθρωπος αυτός που κυριεύεται από τα πάθη αυτά δεν είναι δυνατόν να είναι φιλάνθρωπος άρα και φιλόθεος. Κατά βάθος αγαπά μόνον τον εαυτό του με έναν αρρωστημένο τρόπο και αδιαφορεί για τους γύρω του. Αν λοιπόν δεν σταυρώσουμε το πάθος αυτό της φιλαυτίας δεν θα μπορέσουμε να οικειοποιηθούμε την αληθινή Του αγάπη. Οφείλουμε λοιπόν να αποφύγουμε όχι μόνο τις ίδιες τις αμαρτίες αλλά και τις αμαρτωλές επιθυμίες και τους αμαρτωλούς λογισμούς. Και πως θα πετύχουμε κάτι τέτοιο; Μέσω της συμμετοχής μας στη μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας..

Υπομένω τις ακούσιες δοκιμασίες καρτερικά και ευχαριστηριακά.

Όλοι γνωρίζουμε ότι η αδικία, η αχαριστία, οι διωγμοί που κατά καιρούς διατρέχουμε, η φτώχια, οι οδυνηρές και ανίατες ασθένειες και εν τέλει ο θάνατος, μας προκαλούν θλίψη και απογοήτευση αλλά αν τις χρησιμοποιήσουμε σωστά μπορούν να αποτελέσουν ευκαιρίες που θα μας οδηγήσουν στην συσταύρωση και τη συνανάσταση με τον Χριστό. Η εκ μέρους μας απογοήτευση μπροστά σε δυσάρεστα γεγονότα της ζωής μάς ζημιώνουν πνευματικά. Αν όμως τα δεχθούμε ως ευκαιρίες για την πνευματική μας τελείωση, τότε μετατρέπονται σε δώρα της αγάπης του Θεού που μας ανεβάζουν στο ύψος των αγίων μαρτύρων. Ο συσταυρωμένος με το Χριστό Παύλος, φέροντας στο σώμα του τα σημάδια του Πάθους του Κυρίου μας βεβαιώνει ότι «εἰ ὑπομένομεν, καί συμβασιλεύσομεν» (Β’ Τιμ. 2,12). Γεμάτη είναι η Αγία Γραφή από τέτοια χαρακτηριστικά παραδείγματα με κορυφαίο παράδειγμα τη παλαιοδιαθηκική μορφή του πολύαθλου Ιώβ.

Ο Χριστιανός που έχει την αγάπη του Θεού μέσα του και που έτσι έχει αγάπη για τον καθένα αισθάνεται μια χαρά, μεγαλύτερη από όλες τις χαρές που τα πράγματα του κόσμου τούτου μπορούν να του παράσχουν, μεγαλύτερη απ’ όση η δική του ύπαρξη, ζώντας σαν ένα απομονωμένο άτομο, θα μπορούσε ποτέ να του δώσει. Αυτό αποτελεί ένα γεγονός που οι ενάρετοι αποκαλύπτουν μέσα στο πάθος τους. Ο Σταυρός αυτός λοιπόν δίνεται στον άνθρωπο ούτως ώστε να ανακαλύψει το Θεό αλλά και να δείξει στους άλλους ότι υπάρχει η δυνατότητα να μείνει ο άνθρωπος ενωμένος με τον Δημιουργό του κατά τέτοιο τρόπο, ακόμη κι αν χάσει τα πάντα, ακόμη κι αν νιώθει πως ο Θεός τον έχει εγκαταλήψει.

  Αναλαμβάνω εκούσιους πόνους και αγώνες για την αγάπη προς τον Θεό.

Για τους Ορθόδοξους Χριστιανούς η άρση του Σταυρού είναι έκφραση υπακοής και τέλειας αγάπης προς το Θεό. Είναι αντίδωρο και αντιπροσφορά προς το Κύριο που θυσιάστηκε τη σωτηρία όλων μας. Ζούμε σήμερα σε ένα κόσμο στον οποίο κυριαρχεί το αντισταυρικό πνεύμα. Μια κοινωνία που ορίζει ως ιδανικά την ικανοποίηση των παθών και την άνεση που τοποθετεί την ελευθερία όχι στη θυσία και την αγάπη, δηλαδή στο Σταυρό, αλλά στον εγωισμό. Ο κόσμος αυτός δεν θέλει να ακούει για εγκράτεια, για κυριαρχία στα πάθη, για νηστεία και άσκηση, αλλά κατά βάθος αρνείται το Σταυρό και δεν μπορεί να συναναστηθεί με το Χριστό. Μένει στη φθορά, το θάνατο και το αδιέξοδο. Η τεχνολογική πρόοδος από τη μια μας εξυπηρετεί, από την άλλη μας απομακρύνει από την πραγματική ζωή, την εν Χριστώ ζωή και κοινωνία. Διαφημίζονται και προβάλλονται διάφορες, ξενόφερτες μορφές άσκησης, μη ορθόδοξες και χριστιανικές. Η ευαγγελική και ορθόδοξος άσκηση δεν έχει καμιά σχέση με τις ασκητικές μεθόδους των διαφόρων ανατολικών, ινδουϊστικών αιρέσεων όπου η άσκηση έχει ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα.

Σήμερα δυστυχώς οι κοσμικοί άνθρωποι θέλουν να φτιάξουν έναν επίγειο παράδεισο χωρίς Σταυρὀ. Μας καλούν κι εμάς τους Χριστιανούς να εγκαταλείψουμε το σταυρικό τρόπο ζωής. Εάν ο Αντίχριστος πολεμά το Χριστό το κάνει διότι ο Χριστός είναι εσταυρωμένος και γι’ αυτό αναστημένος. Αυτός ο Αντίχριστος, ως ψευδομεσσίας και ψευδοπροφήτης, υπόσχεται στους ανθρώπους επίγειο παράδεισο, λύτρωση και σωτηρία χωρίς σταυρό. Πως όμως μπορεί να υπάρξει παράδεισος χωρίς αγάπη και πως μπορεί να υπάρξει αληθινή αγάπη χωρίς το σταύρωμα του εγωϊσμού; Η επανάσταση κατά του εγωισμού είναι η πιο ριζική επανάσταση στο κόσμο, που χωρίς αυτή καμιά αλλαγή στο καλύτερο δεν μπορεί να γίνει. Να μην αρνούμαστε το Σταυρό Του και το σταυρό μας, την αγάπη, το πνεύμα της θυσίας και προσφοράς, την ταπείνωση, την υπομονή στις δοκιμασίες, την εγκράτεια και την άσκηση. Τις στιγμές που ο εγωισμός τείνει να μας κυριαρχήσει, ας ατενίσουμε τον Εσταυρωμένο και ας σταυρώσουμε κάθε εγωιστική μας διάθεση και επιθυμία, κάθε αμαρτωλό πάθος, κάθε μνησικακία, οργή και θυμό μας.

Σταυροί των ανθρώπων.

Σταυρός είναι η φτώχεια. Όποιος έζησε σε σπίτι με στερήσεις, που το βράδυ οι γονείς δεν είχαν να δώσουν ένα κομμάτι ψωμί στα παιδιά τους κι αυτά κοιμούνταν νηστικά, αυτός γνωρίζει τι σταυρός είναι η φτώχεια.
Σταυρός είναι η αρρώστια, που ρίχνει τον άνθρωπο στο κρεβάτι, και φάρμακο δεν υπάρχει και γιατρός δε μπορεί να τον θεραπεύσει, αλλά καθηλωμένος εκεί πονεί κι αναστενάζει.
Σταυρός είναι η ορφάνια, το να στερηθεί το παιδί από μικρό τον πατέρα ή τη μητέρα του και να κλαίει στο προσκέφαλό του.
Σταυρός είναι και η χηρεία, το να χάσει η γυναίκα τον άντρα της ή ο άντρας τη γυναίκα του και να μείνουν μόνοι.
Σταυρός είναι τα οικογενειακά δράματα (απιστίες συζύγων, ασωτίες παιδιών, διαζύγια αντρογύνων), τα οποία στις μέρες μας έχουν αυξηθεί. Άλλοτε το σπίτι και η οικογένεια ήταν ένας μικρός παράδεισος· τώρα έγινε κόλαση. Ο οικογενειάρχης-σύζυγος βλέπει τα παιδιά να μην υπακούουν πλέον (το στομάχι μόνο έχουν μέσα στο σπίτι, ενώ την καρδιά τους την έχουν έξω).                                                                    Η συκοφαντία· να είσαι αθώος, και ν᾿ ακούς κάτω από τον όχλο όπως ο Χριστός· «Σταύρωσον σταύρωσον αυτόν» (Λουκ. 23,21).
Σταυρός είναι —ακόμη βαθύτερα— ο πνευματικός αγώνας που κάνει ο Χριστιανός εναντίον της σαρκός, του κόσμου, και του διαβόλου. Σταυρός βαρύς τέλος για όλους μας είναι οι τελευταίες στιγμές της ζωής μας, ο θάνατος· και πρέπει να παρακαλούμε το Θεό να μας αξιώσει να πούμε κ᾿ εμείς σαν το ληστή· «Μνήσθητί μου, Κύριε, όταν έλθεις εν τη βασιλείᾳ σου» (Λουκ. 23,42).

Πως θα σηκώσουμε τον σταυρό μας;

Και πως πρέπει να δεχτούμε το σταυρό; Να γογγύσουμε, να βλαστημήσουμε, ν᾿ αρνηθούμε το Χριστό, να καταφύγουμε στους μάγους και τις μάγισσες, ή μήπως να αυτοκτονήσουμε;  Όχι.. Να σηκώσουμε γενναία το σταυρό μας. Όπως ο Κύριος σήκωσε το σταυρό του, έτσι και ο καθένας πρέπει να βαστάσει το δικό του σταυρό.
Το χρέος μας απέναντι στο σταυρό του Χριστού είναι διπλό. Πρώτον, να μην ακούγεται από τα χείλη κανενός ούτε η παραμικρή προσβολή και ύβρις εναντίον του σταυρού· κανένας να μη βλαστημά το σταυρό. Αντιθέτως, να αισθανώμασται βαθύ αίσθημα ευγνωμοσύνης στον Εσταυρωμένο· να δακρύζουμε στη θέα του Λυτρωτού μας, και προπαντός να προσπαθούμε να ρυθμίζουμε τη ζωή μας κατά το φρόνημα του σταυρού, που συμβολίζει ό,τι υψηλότερο υπάρχει στον κόσμο.

Διανύουμε μία ιδιαίτερα δύσκολη περίοδο. Πολλοί ανησυχούν για την οικονομική ύφεση και κρίση. Θεωρούμε όμως ότι πιο ανησυχητική είναι η πνευματική κρίση και η προσπάθεια κάποιων παραγόντων να αποχριστιανίσουν και αποορθοδοξοποιήσουν τον λαό μας. Οι δομές, που προετοιμάζουν τον ερχομό της «Νέας Εποχής», είναι επίσης επικίνδυνες, γιατί αποπροσωποποιούν τα ανθρώπινα πρόσωπα και μεταβάλλουν την κοινωνία σε μάζα και όχλο. Θεσμοί όπως το ηλεκτρονικό φακέλωμα, η συστηματική προσπάθεια να διαλυθεί η Ορθόδοξη οικογένεια, συνιστούν μέτρα αποδόμησης των ελληνορθόδοξων θεμελίων του Έθνους μας. Τα προφητικά λόγια του Παύλου μας συγκλονίζουν: «εν ταις εσχάταις ημέραις ενστήσονται καιροί χαλεποί έσονται γαρ οι άνθρωποι φίλαυτοι, φιλάργυροι, αλαζόνες, υπερήφανοι, βλάσφημοι, γονεύσιν απειθείς, αχάριστοι, ανόσιοι, άστοργοι, άσπονδοι, διάβολοι, ακρατείς, ανήμεροι, αφιλάγαθοι, προδόται, προπετείς, τετυφωμένοι, φιλήδονοι μάλλον ή φιλόθεοι, έχοντες μόρφωσιν ευσέβειας, την δε δύναμιν αυτής ηρνημένοι» (Β΄ Τιμ.γ΄ 2-5).

Ο Κύριος, όπως γράφει ο Απόστολος Παύλος, «αντί της προκειμένης αυτώ χαράς υπέμεινε Σταυρόν, αισχύνης καταφρονήσας» (Εβρ. ιβ΄ 2) και έγινε «υπέρ ημών κατάρα» (Γαλ. γ΄ 13), για να μας ελευθερώσει από την κατάρα του νόμου, δηλαδή από κάθε μορφή αυτοδικαιώσεως, και από την φιλαυτία. Ατενίζομε στον Σταυρό πάσχοντα τον αναμάρτητο Κύριο και διδασκόμεθα την χριστοήθεια, την αντικατάσταση της φιλαυτίας από το θυσιαστικό και αγαπητικό ήθος.