Ρένος Κωνσταντίνου,θεολόγος

1. 1.    Το βάπτισμα του Ιωάννη του Προδρόμου

Ο Ιωάννης ο Βαπτιστής, κατά θεία εντολή, εγκαταλείπει τον κόσμο και πηγαίνει στην έρημο του Ιορδάνη. Στον Ιορδάνη ποταμό βαπτίζει τους ανθρώπους. Το βάπτισμα του Ιωάννη ήταν βάπτισμα μετανοίας. Οι άνθρωποι κατά τη βάπτισή τους εξομολογούνταν τις αμαρτίες τους στον Ιωάννη τον Πρόδρομο.

Ο Ιωάννης τόνιζε στους ανθρώπους ότι «εγώ σας βαφτίζω με νερό και το βάπτισμά μου είναι βάπτισμα μετανοίας. Αυτός όμως που έρχεται ύστερα από εμένα, είναι πιο ισχυρός από εμένα… Αυτός θα σας βαφτίσει με Άγιο Πνεύμα και φωτιά» (Ματθ. 3, 11). Αυτός θα ήταν ο Ιησούς Χριστός.

1. 2.    Η Βάπτιση του Κυρίου στον Ιορδάνη ποταμό 

Είναι γνωστό ότι ο Κύριος μας βαπτίστηκε στον Ιορδάνη ποταμό από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο και Βαπτιστή (βλ. σχετικά Ματθ. 3, 13-17, Μαρκ. 1, 9-11 και Λκ. 3, 21-22). Κατά τη Βάπτιση του Κυρίου άνοιξαν οι ουρανοί και «είδε (ο Ιωάννης) το Πνεύμα του Θεού σαν περιστέρι να κατεβαίνει και να έρχεται πάνω Του. Ακούστηκε τότε μια φωνή από τα ουράνια που έλεγε: ‘’αυτός είναι ο αγαπημένος μου Υιός, αυτός είναι ο εκλεκτός μου’’» (Ματθ. 3, 16-17). Κατά τη Βάπτιση του Κυρίου, που η Εκκλησία μας εορτάζει στις 6 Ιανουαρίου, πραγματοποιήθηκε η φανέρωση της Αγίας Τριάδος. Εξ’ ού και η εορτή αυτή ονομάζεται και «Θεοφάνεια», δηλαδή φανέρωση, αποκάλυψη του Θεού. Σημαντικό στοιχείο είναι το γεγονός ότι ο Χριστός, ως απολύτως αναμάρτητος, «βγήκε αμέσως από το νερό» (Ματθ. 3, 16).

1. 3.    Η σχέση του βαπτίσματος του Ιωάννη και του χριστιανικού Βαπτίσματος

Ποια η σχέση όμως του βαπτίσματος του Ιωάννη και του χριστιανικού Βαπτίσματος; Το βάπτισμα του Ιωάννη ήταν βάπτισμα ύδατος, αλλά και μετανοίας. Ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος μιλά για το βάπτισμα του ύδατος, το οποίο εκείνος υπηρετούσε σύμφωνα με τη θεία εντολή και εξηγεί, ότι ο ερχόμενος Μεσσίας θα το μετέτρεπε σε βάπτισμα Πνεύματος, με το οποίο θα εισέρχονταν οι άνθρωποι στη Βασιλεία του Θεού (Ματθ. 3, 11). Ο Ιωάννης μαρτύρησε και είπε, ότι είδε το Άγιο Πνεύμα να κατεβαίνει σαν Περιστερά από τον ουρανό και να μένει πάνω στον Χριστό. Τότε κατάλαβε ότι είναι Εκείνος (ο Χριστός δηλαδή), που θα βαπτίσει με Πνεύμα Άγιο (Ιω. 1, 32-34). Ενώ λοιπόν το βάπτισμα του Ιωάννη ήταν μόνο βάπτισμα ύδατος, το χριστιανικό Βάπτισμα είναι και Πνεύματος. Με το χριστιανικό Βάπτισμα δηλαδή ο άνθρωπος αναγεννάτε εν Χριστώ με τη χάρη του Παναγίου Πνεύματος και καθαρίζεται από τις αμαρτίες, λαμβάνοντας συγχρόνως και τις δωρεές του Αγίου Πνεύματος.

1. Σύσταση και σημασία του Μυστηρίου του Βαπτίσματος

Ο Κύριος  κατά την συνομιλία του με τον Φαρισαίο Νικόδημο, του ανέφερε ότι, «εάν μη τις γεννηθή εξ ύδατος και Πνεύματος, ου δύναται εισελθείν εις την βασιλείαν του Θεού»(Ιω. 3, 5). Τα λόγια αυτά του Κυρίου σημαίνουν ότι είναι απαραίτητο το Βάπτισμα και ότι αναγεννά και βάζει τον άνθρωπο στον δρόμο της σωτηρίας. Είναι αναγκαίο το Βάπτισμα, ώστε ο άνθρωπος να αναγεννηθεί άνωθεν.

Ακολούθως μετά την Ανάστασή Του και πρίν την Ανάληψή Του, ο Κύριος, έδωσε εντολή στους Αποστόλους  να πορευθούν σε όλα τα έθνη, να διδάσκουν τους ανθρώπους και να τους «βαπτίζουν εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος», διότι μόνον «ο πιστεύσας και βαπτισθείς σωθήσεται» (Ματθ. 28, 19 και Μαρκ. 16, 16).

Κατά την ημέρα της Πεντηκοστής με το φωτισμό και την φλόγα του Αγίου Πνεύματος, ο απόστολος Πέτρος μίλησε με θάρρος ενώπιον χιλιάδων Εβραίων. Τότε  πολλοί από αυτούς πίστευσαν στον Χριστό και βαπτίστηκαν. Όταν δηλαδή άκουσαν το κήρυγμα του Αποστόλου οι Εβραίοι, «κατενύγησαν τη καρδία», όπως σημειώνει το βιβλίο των «Πράξεων», συγκλονίσθηκαν δηλαδή αρκετοί και μετανοήσαν, πίστευσαν στα λόγια του και ρώτησαν τους Αποστόλους: «Τι πρέπει να κάνομε τώρα, άνδρες αδελφοί;» Και ο απόστολος Πέτρος απάντησε: «Μετανοήσατε, και βαπτισθήτω έκαστος υμών επί τω ονόματι Ιησού Χριστού εις άφεσιν αμαρτιών, και λήψεσθε την δωρεάν του Αγίου Πνεύματος». Και βαπτίσθηκαν αμέσως 3.000 άνθρωποι, πού αποτέλεσαν την πρώτη Εκκλησία των Ιεροσολύμων (Πράξ. 1, 37-41).

Ο  απόστολος των εθνών Παύλος αναφέρει ότι με το Βάπτισμα, κατά τρόπο υπερφυσικό, αποθνήσκουμε και αναστενόμαστε μαζί με τον Χριστό. Μάλιστα σημειώνει χαρακτηριστικά ότι ενδυόμαστε τον Χριστό. Φορούμε σαν άλλο ένδυμα τον Χριστόν. «Όσοι εβαπτίσθημεν εις Χριστόν Ιησούν, εις τον θάνατον αυτού εβαπτίσθημεν. Συνετάφημεν ουν αυτώ δια του βαπτίσματος εις τον θάνατον, ίνα ώσπερ ηγέρθη Χριστός εκ νεκρών δια της δόξης του πατρός, ούτω και ημείς εν καινότητι ζωής περιπατήσωμεν» (Ρωμ. 7, 3-4). Γίνεται δηλαδή, κατά τον Παύλο, ταφή και ανάσταση κατά το Βάπτισμα μας. Όπως αναφέρει αρχαίο εκκλησιαστικό κείμενο «Διαταγαί των Αποστόλων», «η κατάδυσις το συναποθανείν, η ανάδυσις το συναναστήναι τω Χριστώ» σημαίνει. Ο  άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων προσθέτει: «Νεκρός, εν αμαρτίαις καταβάς, αναβαίνεις ζωοποιηθείς εν δικαιοσύνη». Βυθίζεται δηλαδή αμαρτωλός ο άνθρωπος στο νερό της Κολυμβήθρας και βγαίνει δίκαιος, αθώος, άγιος. Τούτο γίνεται αμέσως και δεν το συμβολίζει απλώς το Βάπτισμα.  Απαλλάσσεται ή ψυχή από όλα τα αμαρτήματα, καθαρίζεται, εξαγνίζεται και αναγεννάται. Αρχίζει νέα ζωή. Γι’ αυτήν την κάθαρση και ανακαίνιση, πού επιτελείται στο Βάπτισμα κατά τρόπον υπερφυσικό, γράφει πάλιν ο απόστολος Παύλος, όταν λέει στους Κορινθίους, πού ήσαν προηγουμένως δούλοι της διαφθοράς, ότι όλα αυτά ανήκουν πλέον στο παρελθόν. Με το Βάπτισμα «απελούσασθε… ηγιάσθητε… εδικαιώθητε εν τω ονόματι του Κυρίου Ιησού και εν τω Πνεύματι του Θεού ημών» (Α’ Κορ. 7, 9-11). Με το Χριστιανικό Βάπτισμα λοιπόν ενδύεται κανείς τον Χριστό, λαμβάνει το Πνεύμα της υιοθεσίας και γίνεται κληρονόμος Θεού και συγκληρονόμος Ιησού Χριστού (πρβλ. Γαλ. 3, 26-29 και Ρωμ. 8, 17). Με το άγιο Βάπτισμα ακόμη λαμβάνουμε το Πνεύμα της υιοθεσίας και γινόμαστε «τέκνα Θεού» (Ρωμ. 8, 5-11 και Γαλ. 4, 5-6), γιατί με αυτό εvτασσόμαστε στο Σώμα του Κυρίου, στην Εκκλησία (βλ. Πράξ. 2, 41.47 και  Α’ Κορ. 12, 13).

Ο Ιερός Χρυσόστομος, ερμηνεύοντας τα λόγια του Κυρίου στο διάλογο του με τον Νικόδημο, που σημειώσαμε παραπάνω (Ιω. 3, 5), ονομάζει το βάπτισμα «λοχείαν», δηλαδή τοκετό και «νέον δημιουργίας τρόπον… εξ ύδατος και Πνεύματος». Ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος (381) αναφέρει τρεις γεννήσεις: «την σωματικήν, την δια του Βαπτίσματος και την δια της αναστάσεως» (Λόγος Μ’ 2, Εις το Άγιον Βάπτισμα). Αλλά και ο Ιερός Αυγουστίνος, ονομάζει το Βάπτισμα «μυστήριον αναγεννήσεως».

1. 5.    Ο νηπιοβαπτισμός

Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος γράφει: «Νήπιον εστί σοι; Μη λαβέτω καιρόν η κακία εκ βρέφους αγιασθήτω, εξ ονύχων απαλών καθιερωθήτω τω Πνεύματι». Έχεις δηλαδή νήπιον; Μη καθυστερείς να το βάπτισεις και προχώρησει έτσι ή κακία με την ηλικία του. Ας αγιαστεί, ας βαπτισθεί δηλαδή τώρα πού είναι βρέφος. Ας αφιερωθεί στον Θεό και ας σφραγισθεί με το Άγιο Πνεύμα από τώρα πού είναι απαλά, τρυφερά τα νύχια του. Επίσης στο βιβλίο των Πράξεων (17, 33) και στην Α’ Κορινθίους (1,16) γίνεται λόγος για βάπτιση όλων των μελών δύο οικογενειών, επομένως και των νηπίων τους. Ο νηπιοβαπτισμός, αν και επικράτησε μεταγενέστερα, δεν αποτελεί κάτι το πρωτόγνωρο και πρωτοφανές.

1. 6.    Η ακολουθία του Βαπτίσματος

Η ακολουθία του Αγίου Βαπτίσματος, όπως τελείται σήμερα, διαιρείται  ουσιαστικά σε τρία μέρη:

α) Τις προβαπτισματικές ευχές.
β) Την κυρίως ακολουθία της Βάπτισης.
γ) Τις μεταβαπτισματικές ευχές.

Αφού αρχίσει η ακολουθία με το «Ευλογητός ο Θεός» ο ιερέας μαζί με τον βαπτιζόμενο και τον ανάδοχο στέκονται στο νάρθηκα ή στο πίσω μέρος του ναού, σε θέση που συμβολικά δηλώνει πως τώρα αρχίζει η είσοδος του βαπτιζομένου στην Εκκλησία. Εκεί ο ιερέας διαβάζει κάποιες ευχές. Στη συνέχεια ο ιερέας διατάσσει στο όνομα του Θεού τον διάβολο να φύγει μακριά από τον βαπτιζόμενο. Γι’ αυτό και ο ιερέας φυσάει τρεις φορές στο πρόσωπο του βαπτιζομένου ευχόμενος να φύγει κάθε πονηρό πνεύμα από μέσα του και σε λίγο ζητά από τον ίδιο ή τον ανάδοχο, αν βαπτίζεται νήπιο, να φτύσει τρεις φορές, αφού προηγουμένως δηλώσει ότι «αποτάσσεται» (αρνιέται) τον διάβολο. Αφού λοιπόν απαρνηθεί ο βαπτιζόμενος τον διάβολο, ομολογεί πως θα συμπορεύεται, συντάσσεται με τον Χριστό από εδώ και πέρα. Και σαν διακήρυξη του τι ακριβώς ο Χριστιανός πιστεύει, απαγγέλλεται το Σύμβολο της Πίστεως τρεις φορές.

Μετά από τις προβαπτιστικές αυτές ευχές, αρχίζει η καθεαυτό ακολουθία της Βάπτισης. Ο ιερέας τώρα στέκεται στο κέντρο του ναού, κοντά στην κολυμβήθρα, μαζί με τον βαπτιζόμενο και τον ανάδοχο, και λέει: «Ευλογημένη η βασιλεία του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν». Η φράση αυτή είναι, όπως ξέρουμε, το ξεκίνημα της θείας Λειτουργίας. Την ακούμε όμως και τώρα στη Βάπτιση καθώς και στο Γάμο. Αυτό συμβαίνει γιατί η παλαιά τάξη της Εκκλησίας μας ήταν οι Βαπτίσεις και οι Γάμοι των Χριστιανών να γίνονται κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας, ακριβώς όπως τώρα βλέπουμε να γίνονται οι χειροτονίες των κληρικών. Μετά την έναρξη λοιπόν της κυρίως ακολουθίας της Βάπτισης ακούγονται οι αιτήσεις του ιερέα, που εύχεται για όλη την Εκκλησία κυρίως όμως γι’ αυτόν που πρόκειται να βαπτιστεί. Μετά από μία ακόμη  ευχή για την πνευματική προκοπή του βαπτιζομένου, έχουμε την ευχή του αγιασμού του νερού της κολυμβήθρας, που ως ένα σημείο είναι ίδια με την ευχή του Αγιασμού των υδάτων των Θεοφανείων. Την ευχή αυτή του αγιασμού του νερού ακολουθεί η ευχή της ευλογίας του ελαίου. Το λάδι αυτό, σύμβολο αγώνα θεραπείας, άφεσης αμαρτιών, αλείφεται σε όλο το σώμα του βαπτιζομένου.

Φθάνουμε τώρα στην πιο βασική στιγμή όλης της ακολουθίας, που είναι οι τρεις καταδύσεις στο αγιασμένο νερό. Την κάθε μια τους συνοδεύει η εκφώνηση του Ονόματος ενός προσώπου της Αγίας Τριάδος. Το τριπλό βούτηγμα στο νερό σημαίνει την τριήμερη ταφή και ανάσταση του Χριστού. Πραγματικά από την ώρα τούτη ο βαπτιζόμενος είναι μέλος του σώματος του Χριστού. Ακολουθεί η ευχή του Αγίου Μύρου. Ευχαριστούμε τώρα τον Παντοκράτορα Θεό, που θέλοντας όλοι να σωθούμε μας γεμίζει με τα χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος. Των χαρισμάτων αυτών ορατό σημείο και σφραγίδα επάνω μας είναι η χρίση με το Άγιο Μύρο. Αφού χριστεί (αλειφθεί) σταυροειδώς με το Άγιο Μύρο ο νεοφώτιστος σε διάφορα σημεία του σώματος, είναι πια ένας καινούργιος Χριστιανός, μια ακέραιη, ολόλαμπρη εικόνα του Θεού και αυτή την ακεραιότητα ευχόμαστε να κρατήσει σε όλη τη ζωή του. Και σαν σημάδια υλικά, χειροπιαστά μιας φωτεινής, αγίας ζωής έχουμε το ντύσιμο του νεοφώτιστου με λευκά ρούχα και την  λαμπάδα.

Ακολουθεί η περιφορά του ιερέα και του νεοφώτιστου μαζί με τον ανάδοχο γύρω από την κολυμβήθρα. Είναι η περιφορά αυτή ένας πνευματικός «χορός», μια εκδήλωση χαράς και πανηγυρισμού για το ότι ένας ακόμη άνθρωπος δέχτηκε τη σωτηρία. Ουσιαστικά εδώ η Βάπτιση έχει πλέον ολοκληρωθεί. Έχουμε βέβαια ακόμη την ανάγνωση του Αποστόλου και του Ευαγγελίου και κάποιες ευχαριστήριες ευχές.

Με το Βάπτισμα παίρνουμε το «της υιοθεσίας χάρισμα», γινόμαστε παιδιά και κληρονόμοι των δωρεών του Θεού. Λαμβάνουμε το φωτισμό  και τις δωρεές του Αγίου Πνεύματος, ώστε από το «κατ’ εικόναν» να φτάσουμε στο «καθ’ ομοίωσιν».